يعقوبى و ابن قتيبة در بغداد متولد و همانجا نشو و نما كرده اند [16] . اما شعراى معروف امثال « متنبى » شايد كمتر كسى است كه گذار وى به بغداد و دربار خلفا براى ثنا گفتن و صله گرفتن نيفتاده باشد اما علوم عقلى و فلسفى و رياضى و طب و باصطلاح « علوم اوائل » شالودهء آن در اسلام در اين شهر ريخته شد ، بزرگترين دانشمندان و مترجمان ، از اطراف و اكناف بلاد ببغداد فراخوانده شدند و بتأليف و ترجمهء كتب مربوط به اين رشته ها پرداختند . اولين مؤسسة و مجمع علمى و يا كتابخانه رسمى به نام « بيت الحكمة » كه محل كار مترجمان و دانشمندان نامى بود در عصر هارون الرشيد در « بغداد » بوجود آمد [1] و پس از آن ، كتابخانه هاى ديگرى فراهم آمد كه تا عصر « شيخ طوسى » باقى بود و چنان كه خواهيم گفت مورد استفادهء وى قرار گرفت .
براى پى بردن بموقعيت « بغداد » در آن اعصار مطالعه دو كتاب ضرورت دارد يكى فهرست ابن نديم و ديگر تاريخ بغداد : فهرست ابن نديم در سال 377 تأليف گرديده و مؤلف آن خود در بغداد بشغل كتابفروشى و « وراقى » اشتغال داشته و كتبى كه به بازار عرضه مىشده و به دست وى مىرسيده همه را فهرست كرده است و با بسيارى از دانشمندان و پيشوايان مذهبى معاصر خود مربوط و دوست بوده و احتمالا دكان وى چنان كه در عصر ما مرسوم است محل تردد و تلاقى فضلا و دوستداران كتاب بوده است اما تاريخ بغداد نوشته ى خطيب بغدادى معاصر « شيخ طوسى » است كه در تمام دوران اقامت شيخ در بغداد در اين شهر مىزيسته و

5 - ابو عبد الرحمن احمد بن على بن شعيب نسائى . م 303 صاحب سنن نسائى . 6 - أبو عبد ا لله محمد بن يزيد قزوينى ، م 273 ، صاحب سنن ابن ماجه .
[1] - در ماهيت اين محل كه آيا مدرسه يا كتابخانه و يا مركز تحقيق و تأليف و ترجمه كتب بوده اختلاف است بكتاب تاريخ علوم عقلى در اسلام نوشته آقاى دكتر صفا ص 48 مراجعة شود . بنا بنقل كتاب ( خريطة بغداد ) ص 254 بيت الحكمة و همچنين كتابخانهء شاپور و دار العلم شريف رضى ، همه در جانب غربى بغداد واقع بوده است . تاريخ تأسيس بيت الحكمة معلوم نيست و حتى احتمال وجود آن ، پيش از هارون هم مىرود و مسلما تا عصر ابن نديم ، اواخر قرن چهارم باقى بوده است . جهت تفصيل بيشتر بكتاب مذكور مراجعه كنيد .
[16] - شرح زندگى دانشمندان نامبرده در اين سطور ، بتفصيل در تاريخ بغداد خطيب بغدادي آمده است .

8