متداول روز ، همانطور كه قدرت بحث و استادى در مناظره ، راجع بشيخ مفيد استاد سيد مورد اتفاق مترجمان بود . از تاريخ بغداد نوشته ى خطيب بغدادى معاصر سيد در ترجمهء افرادى چند از دانشمندان بر مىآيد كه دانشمندان و ادبا و شعراى عصر براى قضاء حوائج و همچنين حل مشكلات علمى نزد سيد مىرفته اند و نسبت به او رعايت ادب و احترام مىنموده اند . ابو العلاى معرى در مرثيهء ابو احمد حسين بن موسى متوفى 400 ه پدر سيد مرتضى و سيد رضى قصيده غرائى سروده است [56] و قسمتى از آن را بمناقب اين دو فرزند كه در آن هنگام در اوج شهرت بوده اند اختصاص داده است :
أبقيت فينا كوكبين سناهما * في الصّبح و الظَّلماء ليس يخاف متأنّقين ، و في المكارم ارتقا * متألَّقين بسودد و عفاف قدرين في الأرداء بل مطرين في ال‌ * الأجداء بل قمرين في الاشداف رزقا العلاء فأهل نجد كلَّما * نطقا الفصاحة مثل أهل دياف ساوى الرّضى المرتضى و تقاسما * خطط العلاء بتناصف و تصاف . . . .
همانطور كه ابو العلاء متذكر گرديده سيد رضى با برادر خود در فضائل شريك بود و اهل فن وى را در شعر بر مرتضى ترجيح مىدهند و در هر صورت اين دو برادر مانند دو خورشيد فروزان در يكى از مترقى ترين ادوار علمى بغداد در محافل علمى و ادبى مىدرخشيدند . اما سيد رضى در جوانى بسال 406 چشم از جهان فروبست و برادر خود بلكه همهء دانشمندان و ادباى عصر را به مصيبت خويش سوزانيد سيد مرتضى از شدت تأثر بحرم كاظمين ملتجى گرديد تا اينكه فخر الملك وزير پس از نماز بر جنازه رضى خود شخصا نزد سيد مرتضى رفت و او را به بغداد بر گردانيد [57] . ترجمهء مرتضى و رضى هر يك در خور كتابى است و در اينجا به اين مختصر اشاره شد تا هر چه بهتر روشن شود كه شيخ طوسى در چه محيط و نزد كدام شخصيتهائى پرورش يافته و وارث چه مفاخر و عظمتى است . البته از مقايسه ورود شيخ طوسى ببغداد در سال 408 با در گذشت سيد رضى در سال 406 ديگر جاى ترديد باقى نمىماند كه وى سيد رضى را درك نكرده است . و عجيب اينست كه حتى ترجمهء او را در كتاب رجال و فهرست خود نياورده با اينكه رضى داراى تأليفات ذى قيمت مانند نهج البلاغه ، مجازات القرآن ، مجازات الحديث

[56] - شروح سقط الزند سفر 2 ، قسم 3 ، ص 1297 ببعد .
[57] - روضات الجنات ص 575 نقل از ابن خلكان .

20