بنمايد . و قهرا اوقاتش مستغرق بوده است .
شيخ مفيد و ملازمت شيخ طوسى با وى :
مفيد مهمترين اساتيد شيخ محسوب مىشود و مخصوصا در علوم نقلى ، استناد شيخ بيشتر به اوست . مفيد در عصر خود رئيس متكلمين و فقهاى شيعه بود و بقول يافعى : « در كلام و فقه و جدل برجسته بود و با اهل هر عقيده و هر مسلك با عظمت و جلال در دولت آل بويه مناظره مىكرد » [42] . معاصر مفيد ، ابن نديم او را چنين مىستايد : « انتهت في عصرنا رئاسة متكلم الشيعة إليه مقدم في صناعة الكلام على مذهب أصحابه دقيق الفطنة ماضي الخاطر شاهدته فرأيته بارعا » [43] از سخن خطيب بغدادى كه در جوانى معاصر مفيد بوده بر مىآيد كه اهل سنت از تأثير سخن مفيد و استحكام منطق وى در دعوت به مذهب شيعه به تنگ آمده بودند و با در گذشت وى مردم از نشر إضلال وى ( بتعبير خطيب ) راحت شدند [44] .
از گفتهء كليه مترجمان مفيد اعم از معاصرين و شاگردان وى ، و ديگران از عامه و خاصه بر مىآيد كه مفيد در مناظره و حاضرجوابى و غلبه بر خصم تبرز داشته و كسى را ياراى مصاف با وى نبوده است .
مفيد معاصر قاضى عبد الجبار [1] رئيس معتزله و قاضى ابو بكر باقلانى رئيس اشاعره بغداد متوفى بسال 403 ه . بوده و با آن دو مناظراتى داشته كه مشروحا در كتب تراجم آمده است [46] . و همين مناظرات او را معروف و مشهور كرد و باعث تقرب وى نزد عضد الدوله ديلمى گرديد تا جائى كه گاهى به منزل مفيد به ديدن او مىرفت . و حتى لقب مفيد را على بن عيسى رمانى يكى از متكلمان نامى آن زمان در عهد جوانى مفيد در نتيجه مباحثهء مفيد با وى و غلبه بر او به وى داد و طى نامه اى به استاد مفيد شيخ ابى عبد ا لله معروف بجعل براى مفيد توصيه نوشت .

[1] - وى رئيس معتزلهء بغداد بود و صاحب بن عباد او را به رى فرا خواند و در آنجا به تأليف و تدريس سرگرم بود تا در سال 415 ه دو سال بعد از مرگ مفيد وفات نمود . و ظاهرا ملاقات مفيد با وى در دوران جوانى مفيد بوده است اما عبد الجبار نظر به اينكه هنگام مرگ به گفتهء ابن اثير ج 7 ص 315 بيش از نود سال عمر داشته در آن هنگام دوران جوانى را طى كرده بوده است .
[42] - مقدمهء رجال ص 7707
[43] - فهرست ابن نديم ص 252 و 279 .
[44] - تاريخ بغداد ج 3 ، ص 23 . عين عبارت خطيب چنين است : « . هلك به خلق من الناس إلى أن أراح اللَّه المسلمين منه . » .
[46] - شرح اين مناظرات و بطور كلى حالات مفيد را در كتاب روضات الجنات ص 563 ببعد ملاحظة نمائيد

17