از جملهء آن چهار تن ، شيخ مفيد است كه شيخ طوسى فقط پنج سال از عمر او را درك نموده در حالى كه مفيد تقريبا در طريق عمدهء منقولات شيخ واقع شده است . شيخ در ترجمهء مفيد پس از ذكر مؤلفات وى مىگويد : « سمعنا منه هذه الكتب كلها : بعضها قراءة عليه و بعضها يقرء عليه غير مرة و هو يسمع » [37] بحسب اين عباره ، شيخ همهء كتب مفيد را بطور قرائت يا سماع و برخى از آنها را مكررا از وى فرا گرفته و اين عمل را فقط در ظرف پنج سال صورت داده است . و باز خواهيم گفت كه قسمتى از تهذيب را در همين اوان تأليف فرموده است يكى ديگر از آن چهار تن حسين بن عبيد ا لله غضائرى است كه در سال 411 يعنى سه سال پس از ورود شيخ به بغداد و شخص سوم ابن صلت اهوازى است كه در 409 ، يك سال بعد از آن ، وفات آنان اتفاق افتاده و مسلما قسمتى از مرويات شيخ از اين دو تن بطريق سماع يا قرائت بوده است ، زيرا در ترجمهء غضائرى مىگويد : « كثير السماع و له تصانيف ذكرناها في الفهرست سمعنا منه و أجاز لنا بجميع رواياته . » [38] و شيخ ، اكثر كتابهاى كافى كلينى را بر غضائرى قرائت كرده [39] و همچنين از ابن صلت اهوازى در سلخ ربيع الأول سال 409 در مسجد وى واقع در خيابان دار الرقيق استماع نموده است و اين شخص در همان سال در گذشته است [40] .
علاوه بر اين عده ، طى تراجم رجال ، در كتاب فهرست و رجال شيخ به كسان زيادى بر مىخوريم كه شيخ ، كتب و مؤلفات آنان را بر خود ايشان قرائت كرده از جمله در ترجمهء سيد مرتضى علم الهدى پس از نام بردن آثار او مىنويسد : « قرأت هذه الكتب أكثرها عليه و سمعت سائرها يقرء عليه دفعات كثيرة » [41] . و اهل فن مىدانند كه قرائت و سماع كتابهاى بزرگ و متعدد آن هم همراه با تحقيق و درك مطالب ، وقت بسيار لازم دارد ، و شيخ در اوائل ورود به بغداد سعى داشته از محضر مشايخ بزرگ قبل از فرا رسيد مرگشان حد اكثر استفاده را

[37] - فهرست شيخ طوسى ص 126 .
[38] - رجال شيخ ص 470 .
[39] - فهرست شيخ طوسى ص 161 .
[40] - مقدمهء رجال شيخ طوسى ص 35 بقلم علامه سيد محمد صادق آل بحر العلوم .
[41] - فهرست شيخ ، ص 126 .

16