در شهر « رى » مرجعيت و زعامت داشته در اواخر عمر به علت نامعلومى و شايد براى نشر حديث و روايت كتاب كافى به اين شهر هجرت كرده و همانجا از دنيا رفته است وى كتاب مهم « كافى » را كه باحتمال قوى پيش از هجرت به بغداد تأليف كرده است در اين شهر نشر داده و اغلب راويان اين كتاب در « بغداد » مىزيسته اند و همانجا آن را براى ديگران روايت كرده اند [1] همچنين معاصر « كلينى » على بن بابويه قمى والد شيخ صدوق به اين شهر آمده و با وكلاى امام ، ملاقات كرده است [22] صدوق نيز در سال 355 به بغداد وارد شده است [23] .
حديث شيعه از آغاز ، دو مركز مهم داشته : « كوفه و قم » و بغداد محل تلاقى اين دو رشته حديث بوده است زيرا محدثان « كوفه و قم » مرتبا به آنجا مىآمدند و معلومات خود را روايت مىكردند . و احيانا در آنجا مقيم مىشدند .
به نسبت اجتماع علماى شيعه در « بغداد » ، كتب اين طائفه نيز از بلاد دور و نزديك در آنجا گرد آمد مثلا محمد بن مسعود عياشى يكى از دانشمندان شيعه ساكن « سمرقند » و داراى تأليفات زياد بوده است و ابو الحسن قزوينى قاضى در سال 356 براى اولين بار قسمتى از

[1] - نظر به اينكه اكثر يا تمام مشايخ كلينى اهل قم يا رى بوده اند و خود وى تا دوران اواخر عمر در رى مرجعيت داشته از طرفى بنقل نجاشى در رجال ص 292 بيست سال تمام به تأليف اين كتاب اشتغال داشته پس باحتمال قوى تأليف آن ، در همان شهر صورت گرفته ، اما در اواخر عمر ، اين كتاب را در بغداد روايت كرده و اكثر ناقلين آن از علماى عراق مىباشند در باره كتاب كافى مقالاتى در دوره اول و دوم نامه ى آستان قدس رضوى بقلم اينجانب انتشار يافته و انشاء ا لله به زودى آن بحث بطور مستوفى در كتاب « كتب اربعة و مشايخ ثلاثه » تكميل خواهد گرديد .
[22] - از جمله در سال 328 يك سال قبل از وفات ، در بغداد بوده است رك . رجال نجاشى ص 199 ، و به گفتهء شيخ طوسى در رجال ص 482 در سال تناثر نجوم 329 نيز ببغداد وارد شده و تلعكبرى از وى حديث شنيده است .
[23] - رك : رجال نجاشى ص 303 . و بنا به آنچه دوست دانشمند جناب آقاى ميرزا عبد الرحيم ربانى در مقدمه بحار ج 1 ، ص 36 تحقيق كرده اند علاوه بر اين ، در سال 352 ه نيز صدوق در بغداد بوده است و در اثناء اين دو سال سفرهائى به كوفه ، همدان و مكه كرده است . اينجانب در مقدمه كتاب المقنع شرح حال جامعى از صدوق آورده ام . و در كتاب « كتب اربعه و مشايخ ثلاثه » آن را تكميل خواهم كرد .

11