واقع شود بايد شنيدن ( مسموع ) را مقدم بدارد ، و اما در تعارض ناقل با كتاب ، بايد ناقل را مقدم بدارد ، و اگر از مجتهد مختلف بشنود و يا مختلف ببيند بايد عمل به متأخر نمايد ، بلى در فهميدن از كتاب ، به مظنه مى توان اكتفا نمود و در مورد شنيدن نيز چنين است ، يعنى مى توان اكتفا به مظنه نمود [1] .
( مسأله 38 ) : هرگاه شخص اصلا دستش به مجتهد و يا كتاب او و يا ناقل عادل نرسد ، واجب است به احتياط عمل كند اگر موجب عسر و حرج نشود [2] و اگر در عمل به احتياط تقصير نمايد اعاده [3] يا قضا بر او لازم است و اگر احتياط ممكن نباشد [4] ، هجرت از آن محل بر او واجب است البته اگر منجر به عسر و حرج نباشد ، والا أخذ به قول مشهور اصحاب كند ، ثم الأشهر فالأشهر [5] ، بلى بايد به موثق خبير و آگاه به موارد شهرت بدون مسامحه رجوع كند و اگر متعذر از جميع آنها باشد به أوثق اموات در فتوى رجوع كند والا بايد به مظنون خود رجوع كند ، و اگر ظن ندارد به احتمال عمل كند و تكليف تقليد [6] در هيچ يك از احكام مزبور ساقط نمى شود .
( مسأله 39 ) : عمل كردن به فتواى علما ، چه حى و چه ميت هرگاه

[1] محمد باقر شيرازى : ميزان در هر دو مورد ، ظهور به حسب متعارف در اهل لسان است .
[2] محمد باقر شيرازى : والا رجوع به غير اعلم كند و يا به اعلم از اموات رجوع نمايد .
[3] محمد كاظم طباطبائى : اگر عملش مخالف واقع شده باشد .
[4] محمد باقر شيرازى : بنابر احتياط .
[5] محمد باقر شيرازى : يا اعلم از اموات .
[6] محمد كاظم طباطبائى : و بعد از وصول به مجتهد اگر عملش مخالف باشد اعاده يا قضا كند .

20