( مسأله 572 ) : زوال آفتاب به چند چيز شناخته مىشود :
1 - به ميل آفتاب به جانب ابروى راست براى كسى كه به سمت نقطه جنوب بايستد . 2 - به زياد شدن سايه شاخص بعد از كم شدن آن . 3 - به حادث شدن سايه شاخص بعد از بر طرف شدن آن ، و ليكن صورت اول در اين مورد تقريبى است و نه حقيقى [1] 4 - به حالتى كه در آن آفتاب از بالاى سر شهر در آن روز عبور كند مثل شهر مكه در بعضى اوقات [2] ، و در غالب بلاد اين مسأله صدق پيدا نمى كند و زوال آفتاب به اين طريق تشخيص داده نمى شود .
( مسأله 573 ) : به تأخير انداختن نماز از زمانى كه براى آن معين شده است جايز نيست و همچنين تقديم نماز از وقت معين آن نيز جايز نمى باشد و اگر شخص پيش از وقت نمازش را خوانده باشد نمازش باطل است ، چه تمام نماز پيش از وقت واقع شده باشد و چه بعضى از آن ، چه عمدا مقدم نموده باشد و چه از روى فراموشى ، چه عالم به مسأله باشد و چه جاهل به آن ، چه وقت را بشناسد و چه وقت خواندن نماز را نداند .

= و اگر شك كند ، پس اگر از جهت حكم شرعى باشد احتياط ، اولى و احوط است ، البته اگر ممكن باشد و معارض با وقت مغرب نباشد اگر چه استصحاب بقاء وقت در اين صورت هم بعيد نيست ، و اگر شك از جهت موضوع خارجى باشد پس اگر تفحص به آسانى ممكن نباشد و ترس از گذشتن وقت هم نباشد ، استصحاب بقاء وقت جارى مىشود والا مشكل است .
[1] محمد باقر شيرازى : فرقى بين اين دو علامت نيست بلكه علامت دوم محقق تر از علامت اول در عالم ظهور و ثبوت خارجى مى باشد .
[2] محمد باقر شيرازى : و نيز تمام بلادى كه در خط استوا و دو طرف آن واقع هستند تا 5 / 23 درجه كه مجموعا نزديك 47 درجه مىشود .

183