ووضو وغسل صحيح است واگر يقين كند كه قبل از وضو وغسل در آن موضع بوده وشك هم بعد از فراغ از وضو يا غسل بوده نظر بعموم أخبار صحيحه وغير صحيحه مستفيضه كه هر كه از عملى خارج شد شك او اعتبار ندارد وبنا را بر كردن آن گذارد ظاهر آن است كه وضو وغسل او صحيح است وشك او معتبر نيست وليكن نظر به اين كه احتمال مىرود كه مراد شك در اصل فعلى باشد كه از آن خارج شده نه مثل ما نحن فيه كه در اثناء عمل هم اگر آن چيز را مىديد باز موجب شك در وصول آب به بشره مىشد احوط آن است كه عمل را دوباره بكند واگر اين شك در ابتدا به هم رسد يعنى وقتى مىخواهد عضو را بشويد آن چيز را ببيند وشك كند كه آيا آب به زير آن مىرسد يا نه البته بايد آن را رفع كند . والله العالم .
( 70 ) س 70 : وعرض ديگر اين است كه بيخهاى ميان ناف كه بر فرض برهنه بودن در مجلس تخاطب نمايان نيست آيا در وقت غسل آب به آنها رسانيدن واجب است يا خير ؟
( 71 ) س 71 : وبندگان عالى در رساله فرموده اند : « كه بهتر آن است كه در وقت غسل كردن ، غاسل گردن خود را با سر بشويد وهم با ساير بدن وناف وعورتين را هم با طرف راست وهم با طرف چپ ، اگر چه ظاهر آن است با يك طرف هم شستن كافى باشد » .
اولًا بفرماييد كه مراد از ساير بدن كه شستن گردن با آن بهتر است كدام است تنها طرف راست يا طرف چپ يا هر دو . وثانياً مراد از شستن با ساير بدن يا نسبت به گردن ويا طرفين ويا نسبت به عورتين وناف بعنوان كليّت است يعنى همه گردن را مثلًا يك دفعه با طرف راست بشويد ويك دفعه ديگر با طرف چپ وهكذا عورتين وناف ، يا مراد به شستن به طريق تنصيف است يعنى نصف ناف را مثلًا با طرف راست ونصف ديگر را با طرف چپ بشويد وعلى هذا القياس

52