سال اخراج بكنم ودر مدتى كه خدمت كرده چيزى ندهم آيا مشغول ذمّه آن نوكر مىباشم يا نه ؟ مثلًا يك سال خدمت كرده مواجب نه ماهه ء او را دادم لكن سه ماهه ء مواجب او مانده است ، ومواجب سه ماهه ء او را نداده ام واخراج كردم آيا مشغول ذمّه مىباشم يا نه ، مثلًا نوكرى كه چند وقت خدمت كرده ومواجب گرفته هر گاه خواستم كه آن نوكر را اخراج بكنم مثلًا مواجب سه ماهه يا شش ماه را از او پس بگيرم آيا در اين صورت مشغول ذمّه مىباشم در حالتى كه صيغه جارى نشود ؟
ج : نوكرى كه شخصى مىگيرد ومواجب قرار مىدهد دو قسم است يك بار اين است كه آن مواجب بر وجه شرعى لازم مىشود مثل اين كه مواجب ومدّت خدمت واصل خدمت را معيّن مىكنند وصيغه ء اجاره مىگويند در اين صورت هر وقت آقا خواهد او را اخراج نمىتواند كرد ، بلكه موقوف به رضاى طرفين است ، وهر قدر مواجب قرار شده بايد به او داده شود ، وهر چه از قرارداد كم كند شغل ذمّه است واگر بر وجه لزوم شرعى نباشد مثل اين كه مدتى معيّن نكرده بلكه قرار داده باشند هر قدر خدمت كند سالى فلان قدر مواجب بگيرد ، يا صيغه ء شرعى نگفته باشند ، در اين صورت هر وقت آقا خواهد او را اخراج مىكند وبايد هر زمانى كه خدمت كرده اجرة المثل خدمت او را بدهد هر چه از اجرة المثل كم شود شغل ذمّه خواهد بود وامّا اگر از مواجب قرارداد كم شود شغل ذمّه نخواهد بود اگر زيادتر از اجرة المثل باشد .
وامّا در مسأله پس گرفتن مواجب اگر بر وجه لزوم شرعى نباشد وزيادتر از اجرة المثل باشد مىتواند پس بگيرد ، مگر اين كه آن نوكر عين آن وجه را مصرف رسانيده باشد وتلف كرده باشد در اين صورت نمىتوان از او مطالبه كرد وجائز نيست مطالبه كردن مگر اين كه آن مواجب را به ازاى خدمت مدتى داده باشد وآن نوكر پيش از سر آمدن آن مدّت خود برود در اين صورت قدر الحصه ء مدّت باقى مانده را مىتوان پس گرفت اگر چه عين آن باقى نباشد .
( 346 ) س 8 : چه مىفرماييد در اين كه نوكرى دارم جيره ومواجبخور مستدعى

237