وفي الواقع نشنيده ام چيزى كه ظنّ غنا بودن آن باشد .
پس نوشته بوديد از براى بيان حسن احتياط ، نمىدانم مراد شما از احتياط اگر تصريح به منع وعدم جواز است اين خلاف احتياط وحرام است يا احتياط در زجر ومنع يا تأكيد ولو مع الاهانة والضرب آن نيز همين صورت است واگر مراد احتياط در عدم استماع است حقيقت آن است كه احتياط در اين هست كه اگر غزليات واشعار غزليه را بدون ملاهى با ترجيع خوانده شود كسى استماع نكند وتا حال هم مطَّلع نشده ام از متدينين كه اين خلاف احتياط را كرده باشند من هم اين احتياط را مىكنم نظير به آن چه به مرحوم شيخ جعفر گفتند چرا شما در حمام با تر بودن موضع مسح به رطوبت بسيار مسح وضو مىكشيد واحتياط نمىكنيد فرمودند من احتياط مىكنم ودست را در خزانه به آب فرو نمىكنم وپاى خود را كه در توى آب است مسح كشم وامّا در غير آن چه مذكور شد از احتياط از خواندن كتب تواريخ واشعار وصحبتهاى بيهوده احتياط آن را بيشتر نمىدانم مگر در قرآن ومراثى هر گاه اين قدر ترجيع بشود كه آن را قرآن ومرثيه نگويند آن را هم احتياط مىكنم .
وغرض از اين تطويل مقابله با آن است كه آن قرّة العين نوشته بودند والَّا بعد از آن كه مسأله تجويز بعضى نوعها در مراثى را مردم بدانند معصيت آنها كمتر است جمعى از علماى سابق به شدت منع مىكردند واصلًا در حقّ ارباب اهواء منع ايشان اثرى نمىكرد مرتكب حرام مىشدند اين قدر است كه بعد از نقل بعضى از فتاوى مرحوم ميرزا وپس از ايشان از من ، معصيت بعضى از ايشان تقليلى يافته ، ديگر اصلًا تفاوتى نكرده .
وامّا آن چه آخر نوشته ايد كه تعزيه فلان وفلان مؤثر است كسى نگفته كه اعانت به بكا منحصر به غناست در كلام شخص هم تأثير مىباشد اين منافى نيست كه چيز ديگر هم معين باشد . والسلام .
( 345 ) س 7 : مثلًا نوكرى مىگيرم از قبيل فراش وغلام وغيره ، ودر ساليانه به مبلغ معينى به او قرار مىدهم كه مواجب بدهم ، وليكن صيغه جارى نمىكنم واگر در بين

236