خلق حجّت است وخلق متابعت مىكنند شما را پس بهتر آن است كه هر چه به زهد وتقوى واحتياط اقرب است ايشان را به طرق ثلاثه دلالت فرمايند .
ديگر آن كه عامه خلق به اقتضاى نفس به شهوات مايلند وزاجر ايشان از اتّباع آنها غالباً علمايند وزجر راغب به شىء بايد البته با تأكيد ومبالغه باشد وفوق درجه لازمه ، مثل اين كه نهال مايل به كجى را چنانچه خواهند راست باشد بر خلاف جهت ميلش كج مىكنند تا بعد از تكافؤ ميل طبعى وميل قسرى بر استقامت قرار گيرد .
وديگر آن كه بناى جمهور علماء در اعصار سالفه در عمل غالباً بر احتياط بوده نه اقتصار بر عمل به فتواى خود ، وحكمت وحسن آن به جهت رواج دين واسلام اظهر من الشمس است آيا خفائى در اين هست كه چنانچه ملازمان در نهار ماه مبارك رمضان قليان در مجمع بچينند به جهت عمل به اصل وعدم وضوح دليل مفطريت ، روز ديگر كافّه خلق طعام وشراب خواهند خورد يا آن كه شما شراب را استعمال كنيد على رؤس الاشهاد به جهت عدم وضوح دليل نجاست ، عوام الناس باده پيمايى شيوه ء خود خواهند كرد آخر اخبار وارده در رجحان احتياط كجا رفته اند .
از اينها گذشته اساس اجتهاد وترجيحات مجتهدين اين قدر استحكام ندارد كه كسى به طيب خاطر واطمينان قلب بناى عمل خود وعامه ناس را بر آن گذارد زيرا كه در هر يك از قواعد اجتهاد هزار بحث وايراد ممكن است ودور نيست كه در غير قطعيات به قدر امكان وتيسّر احتياط لازم باشد .
واين كه گاهى گفته مىشود كه تغنّى معين بر بكاست پس داخل است در عموم من ابكى لا يعبأ به چرا كه غناء انواع دارد وهر نوعى از آن اثر خاص دارد وبسيارى از اقسامش مهيج شهوات است وبعضى از آنها مستمع را مىخنداند وبعضى از آنها مستمع را به رقص وا مىدارد وبعضى از آنها مستمع را مبهوت يا مدهوش مىسازد پس چگونه مىتوان گفت غنا مطلقاً معين بر بكاست با اين كه

230