متمتّع هر گاه وقت بر او تنگ شود بايد عدول به افراد كند وچيزى از اين حيثيّت بر او نيست ، واين مسلَّم است ، وما نيز قائليم ولكن دلالت بر آن ندارد كه عملى را كه حسب الاجاره بايد به جا آورد به جا آورده ، ومستحق وجه اجاره شد واصلًا دلالت بر اين ندارد واز اين جا معلوم مىشود كه هر گاه كسى وصيت كند به استيجار حج ، وصىّ نمىتواند شرط كند با مستأجر كه با تنگى وقت عدول به حج افراد كند ، چه اين چنين اذنى از وصيت مستفاد نمىشود ، بلكه ظاهر از آن حج تمتع است وشرط عدول به افراد خلاف مقتضاى وصيت است . والله العالم .
( 326 ) س 2 : اشخاصى كه طواف نساء را بعمل نمىآورند از قبيل سنىّ وغيره ، بعد از به جا آوردن حج وطواف اگر اولادى از آنها بشود حلال زاده است يا حرامزاده ؟
ج : هر گاه عمداً طواف نساء را ترك كرده باشند با علم به وجوب آن پس اگر بعد از آن زنى بگيرند نكاح باطل است وبا علم به فساد نكاح اولادى كه هم مىرسد حرامزاده است واگر زنى داشته باشد يعنى سابق بر احرام عقد كرده باشند وطواف نساء ترك شده عمداً با او مجامعت نمايد واولادى حاصل شود ، شكَّى نيست كه فعل حرامى كرده وليكن حكم به حرامزادگى ولد معلوم نيست ، هم چنان كه درحالت حيض يا كسى كه نذر كند كه جماع نكند در فلان روز وجماع كند واولادى حاصل شود فعل حرام كرده امّا ولد حرامزاده نيست واگر ترك طواف نساء عمداً باشد امّا از راه جهل به مساله باشد وبعد زنى بگيرد وولدى هم رسد آن ولد ، ولد شبهه خواهد بود .
( 327 ) س 3 : چه مىفرماييد در خصوص ما اشخاصى كه نمىتوانيم به مكه برويم وخود مىدانيم كه ممكن نيست آيا مىتوانيم نائب تعيين كرده به مكه بفرستيم يا نه ؟ حقّ از گردن ما برمىخيزد يا نه ؟
ج : معذورين از رفتن به حج نائب مىتوانند بگيرند يعنى جائز است مطلقاً ، وليكن اگر مأيوس از متمكَّن شدن حج باشند در ايام حيات يعنى اميد نداشته باشند كه وقتى توانند به حج بروند ، مثل پير وامانده يا مريض مزمنى كه اميد رفع مرض

214