سماويه تفاوتى نمىكند كه موجب اختلاف رؤيت شود .
واز اينجا معلوم مىشود كه هر گاه اختلاف بلدى در رؤيت به جهت اختلاف آنها در عرض بلد باشد از راه اول به تنهايى كه به جهت كدورت وصفا باشد باز رؤيت أحدهما كفايت از رؤيت ديگرى را مىكند ، به جهت اين كه دانستى كه تفاوت آنها هم به جهت قرب به كدورت حوالى افق ودورى از آن بوده ، واين هم از موانع خارجيه است ، چه اگر اصلًا كدورتى در قرب افق نمىبود در هر دو بلد مرئى بود .
واگر از راه دوم باشد كه به جهت طول وقصر روزهاى آنها باشد به قدرى كه قمر حركت معتدٌّ به نكند ، رؤيت أحدهما كفايت نمىكند ، چه معلوم نمىشود در اين بلد كه ديده شده در آن بلد ديگر هم در وقت مغرب آن خروج الشعاع شده بوده به نحوى كه ممكن الرؤيه باشد ، پس كفايت نمىكند .
وهمچنين است هر گاه اختلاف بلدين در رؤيت به جهت اختلاف طول بلد باشد .
وگاه هست اختلاف عرضى با اختلاف طولى تعارض مىكند ، مثل اين كه بلدى روز آن اقصر است از بلدى ديگر ، اما طول آن به قدرى كمتر است كه وقت مغرب بلدين متحد يا نزديك به هم مىشوند ، وتفاوت نهارين اين دو بلد در طرف شرقى است ، بلكه گاهى است در بلد اقصر نهاراً ديرتر مغرب مىشود .
وچون اين امور دانسته شد معلوم شد هر گاه دو شهر در طول تفاوت فاحش داشته باشند يعنى به قدرى كه لا أقل قمر در آن قدر تفاوت ، يك درجه يا نيم درجه حركت كند ونيم درجه حركت تقريباً در پانزده درجه تفاوت طولى حاصل مىشود رؤيت هلال در بلد قليل الطول موجب ثبوت اوّل ماه در بلد كثير الطول نمىشود ، خصوصاً اگر نهار بلد قليل الطول اطول باشد ، وهمچنين اگر نهار آنها مساوى باشند ، يا نهار قليل الطول اندك اقصر باشد .
وهمچنين اگر دو بلد در قدر عرض يا جهت عرض تفاوت فاحشى داشته باشند به قدرى كه تفاوت مغرب دو شهر اين قدر باشد كه قمر به قدر مذكور تواند حركت كرد ، وآن نيز به قدرى مىشود كه نهار بلدين لا اقل به قدر دو سه ساعت تفاوت

174