متقدمين است ، وظنّ در افعال را نيز ملحق به شك كرده ايد ، وبعد آن فرموده ايد : اگر كسى بعد از فراغ از نماز مظنه خللى در نماز كند ، پس اگر آن خلل چيزى باشد كه اگر علم به آن مىداشت نماز باطل مىشد واعاده لازم بود حال نيز چنين خواهد بود ، آيا رأى ملازمان [1] اين است كه ظنّ در افعال ما دام كه در نماز است حكم شك دارد ، وهر گاه بعد از نماز باشد حكم علم دارد ، يا غير اين است ؟
ج : بلى ، رأى حقير اين است كه ظنّ بعد از نماز در خلل غير از حكم ظنّ در اثناء است ، ودر كتاب مستند الشيعة [2] كه محل استدلال است بيان شده كه دليل حكم ظنّ در اثناء ، جارى نيست در حكم ظن بعد از فراغ ودليلى ديگر دارد .
( 193 ) س 116 : وأيضاً بفرماييد كه : هر گاه در اثناى نماز مظنّه به زيادتى ركنى يا نقصان آن به هم رسد واين مظنه مستمر بماند تا بعد از فراغ از نماز ، آيا حكم به بطلان مىفرماييد يا صحّت ؟
ج : حكم آن حكم ظنّ در اثناء است ، واستمرار آن تا بعد از فراغ آن را حكم بعد از فراغ نمىدهد ، مثلًا اگر كسى در اثناى نماز مظنّه كرد كه قرائت را نكرده ، بعد از دخول در ركوع حكم به صحّت نماز او مىشود ، اگر چه اين شك باقى ماند تا بعد از نماز ، بلكه غالب بقاى آن است ، واگر پيش از ركوع بود بايد قرائت را بكند ، اگر عمداً ترك كرد نماز او باطل مىشود ، اگر چه اين ظنّ نماند تا بعد از فراغ ، خلاصه آن كه در ظنّ واقع در اثناى مستمرّ تا بعد از فراغ ابتداى حصول ظنّ معتبر است كه اثناء باشد ، واستمرار تا بعد از فراغ ، آن را از ظنّ اثنائى بيرون نمىبرد وظنّ بعد از فراغى نمىكند ، وغالب آن است كه هر ظن اثنايى تا بعد از فراغ به همان حال است .

[1] ملازمان » مانند « آن جناب » است .
[2] مستند الشيعه ، 7 / 185 .

135