خلاصه شرط است مخارج كسانى كه در كفالت او هستند گرچه شرعاً انفاق بر آنها واجب نباشد ؛ تا بازگشت از حج داشته باشد .
مسأله 57 شرط است در استطاعت به اين كه پس از بازگشت از حج رجوع به كفايت داشته باشد به اين معنى كه پس از برگشت تجارت يا زراعت يا منفعت ملك مثل باغ و دكان داشته باشد به طورى كه براى زندگانى به مشقت و حرج نيفتد ؛ و اگر قدرت بر كسب لايق به حالش هم داشته باشد كافى است بلكه كسى كه از وجوه شرعيه مانند خمس ، زكات و ساير وجوه شرعيه زندگى مىكند و بر حسب عادت مخارجش بدون مشقت تأمين مىشود كفايت مىكند ؛ بنا بر اين بر اهل علمى كه هزينه حج و عيالات خود را دارند و در بازگشت از حج نياز خود را بدون زحمت و مشقت از شهريه حوزه علميه رفع مىكنند حج واجب است .
مسأله 58 شرط است در واجب شدن حج گذشته بر استطاعت از جهت مال اين كه از جهت بدن استطاعت داشته باشد ؛ پس بر مريضى كه قدرت به رفتن حج ندارد ؛ و يا رفتن به حج برايش مشقت و زحمت فوق العاده دارد ؛ حج واجب نيست ؛ ولى كسى كه استطاعت از نظر بدن داشته و حج بر او مستقر شده ولى مريض شده هرگاه اميد به خوب شدن ندارد واجب است فوراً نايب بگيرد .
مسأله 59 شرط است در واجب شدن حج گذشته بر استطاعت مالى و بدنى استطاعت از جهت باز بودن راه و از جهت زمان داشته باشد ؛ پس

29