گوشش بر طرف شده است ، بعد از امتحان و قسامه نصف ديه خواهد بود . و اگر دعوى كند كه شنيدن يك گوشش كم شده است قياس به گوش ديگر امتحان مىكنند ، چنانچه در احاديث معتبره وارد شده است [1] كه گوش معيوبش را محكم مىبندند ، و گوش صحيح را باز مىگذارند و زنگى را در برابر روى او حركت مىدهند ، و مىگويند : بشنو تا جائى كه بگويد نمىشنوم ، آن موضع را نشان مىكنند ، پس از پشت سرش مىزنند ، و وقتى كه گويد نمىشنوم نشان مىكنند .
و همچنين از جانب راست و جانب چپ اگر موافق است همه معلوم مىشود كه راست مىگويد ، و بعد از آن گوش صحيح را محكم مىبندند و گوش معيوب را مىگشايند ، و از چهار طرف باز امتحان مىكنند ، اگر موافق آمد و كمتر از گوش صحيح است آن تفاوت را نسبت به مجموع ملاحظه مىكنند كه چند يك است ، و به آن نسبت از ديه يك گوش مىگيرند .
و در روايت ظريف با امتحان قسامه نيز وارد شده است ، و اين اقوى مىنمايد ، زيرا كه گاه باشد كه گوشهايش بيشتر از جنايت اين تفاوت را داشته باشد ، و بايد كه اين امتحان را در وقتى بكنند كه باد نباشد و هوا معتدل باشد ، زيرا كه در روز باد شنيدن از جوانب مختلف مىباشد ، و اگر گوش كسى را به برّند و شنوايى بر طرف شود دو ديه لازم مىشود در دو گوش ، و يك ديه در يك گوش .
سيّم : بر طرف شدن بينايى ديده ها است ، اگر بينايى هر دو چشم بر طرف شده باشد تمام ديه آن شخص لازم مىشود ، و اگر از يك چشم بر طرف شده باشد نصف ديه ، و قصاص بقول دو عادل از اطباى حاذق ثابت مىشود ، و ديه به گفتهء يك مرد و دو زن نيز ثابت مىشود ، و اكثر فقهاء گفته‌اند : كه اگر اهل خبره گويند كه او ديگر نخواهد ديد ، يا گويند ممكن است ببيند اما مدتش معلوم نيست ، ديه مىگيرند ، و اگر مدتى تعيين كنند براى برگشتن انتظار آن مدّت مىكشند ، اگر برنگشت ديه مىگيرند ، و الا ارش مىگيرند .
و در حديث معتبر [2] وارد شده است كه يك سال انتظار مىبرند ، و بعد از يك سال اگر برنگشته ديه مىگيرند ، و اگر بعد از آن برگردد ديه را پس نمىگيرند .

[1] فروع كافى 7 : 322 ح 4 .
[2] تهذيب الاحكام 10 : 266 ح 81 .

142