لب گذشته است داخل لبها نيست ، و اگر لبها درهم كشيده شوند كه به يك ديگر متصل نشوند و دندانها را نپوشانند ، بعضى گفته‌اند : تمام ديه لبها لازم است ، و اكثر گفته‌اند : ارش بايد گرفت ، و اگر لبها سس و آويخته بماند ، ديه اش دو ثلث ديه لبها است ، و اگر كسى آن لبهاى آويخته را به برّد ثلث ديه مىدهد .
و در كتاب ظريف مذكور است [1] كه اگر لب بالا شكافته شود كه دندانها نمايان شود و دوا كنند و ملتئم شود ، ديه اش صد دينار است ، و اگر چنين بدنما و قبيح بماند ديه اش صد و سى و سه دينار و ثلث دينار است ، و اگر لب پائين شكافته شود و دندان نمايان شود و ملتئم شود ، ديه آن صد و سى و سه دينار و ثلث دينار است ، و اگر چنان بماند ديه اش سيصد و سى و سه دينار و ثلث دينار است ، و اكثر علماء گفته‌اند : كه سوراخ در هر يك از لبها كه بشود ، اگر به اصلاح نيايد ثلث ديه آن لب است ، و اگر به اصلاح آيد ، خمس ديه آن لب است .
هشتم : ديه زبان است ، اگر زبان صحيح را از بيخ به برّند تمام ديه او لازم مىشود ، و اگر زبان لال را به برّند ثلث ديه او است ، و اگر بعضى زبان لال را به برّند به مساحت جميع زبان ديه مىگيرند ، و اگر بعضى زبان صحيح را ببرند مشهور آن است كه نسبت حروف كه كم شده است و نمىتواند تكلم به آنها نمود با جميع حروف كه بيست و هشت حرف است مىگيرند ، نه به نسبت مساحت زبان ، و مجموع ديه را بر مجموع حروف بالسويّه قسمت مىكنند ، و به آن نسبت مىگيرند ، مثل آن كه ثلث زبانش را بريده‌اند و چهارده حرف كم شده است نصف ديه را مىگيرند .
و بعضى گفته‌اند : هر دو را اعتبار مىكنند ، اگر به اعتبار مساحت بيشتر مىشود آن را اعتبار مىكنند ، و اگر به اعتبار حروف بيشتر مىشود آن را اعتبار مىكنند ، و در بعضى از روايات [2] عدد حرف بيست و نه وارد شده است بنا بر اين كه همزه و الف را غير يك ديگر گرفته‌اند ، و اوّل اقوى و اشهر است ، و بعضى گمان كرده‌اند : كه فرق ميان همزه و الف آن است كه اول متحرّك است و ثانى ساكن و اين غلط است ، زيرا كه مخرج همزه در حلق است و مخرج الف در

[1] فروع كافى 7 : 331 .
[2] تهذيب الاحكام 10 : 263 ح 73 .

131