3 - گنج سوّم از چيزهائى كه در آنها خمس واجب است « كنز » است ، يعنى گنج . و آن عبارت است از مال مدفون در زمين به قصدِ فاعل يا جارى مجراى آن .
و در موجود در جوف دابّه ، احتمال لقطه در بعض صور آن ، قائم است ، بخلاف موجود در جوف ماهى كه به حكم كنز است بنا بر اظهر . و احتمال غنائم در هر دو جارى است و فرقى در اخراج مئونهء سال است .
و در ساير اموال مدفونه غير [ از ] نقدين ، اظهر لحوق به نقدين است در مناط مفهومِ از حكم آنها اگر چه احتمال غنائم ، قائم است .
اعتبار نصاب در گنج و عدم اعتبار حول « نصاب » در كنز معتبر است ، و آن در طلا « بيست مثقال شرعى » و در نقره « دويست درهم » است بنا بر اظهر كه الحاق غير مسكوكِ از نقدين به مسكوكِ همان است ؛ و در غير نقدين و ملحق به آنها از طلا و نقره ، بلوغ قيمت به اقلّ از آن دو در زمان تكليف ، كافى است بنا بر اظهر .
و اظهر وجوب خمس است به بلوغ [ به ] نصاب اوّل نقدين و زائد ؛ و در كنز ، نصاب دوّم نيست ؛ و ما بين دو نصاب زكات ، عفو نيست در خمس .
حول معتبر نيست در نصاب كنز براى تخميس .
و كنز واحد ، نصاب مخصوص به خود دارد ، [ و ] ضميمه نمىشود بعض كنوز به بعض ديگر در نصاب . و از كنز واحد است آن كه اخراج ، در دفعات متعدّده باشد ، يا آن كه در ظروفِ متعدّده بوده باشد در محل واحد .
حكم گنج در زمينهاى مختلف اگر كنز در دار الحرب پيدا شود بدون تفصيل بين اقسام ، يا [ در ] دار الاسلام ، در اراضى مباحه يا موات معموره از مفتوح العنوه كه ملك شخص خاص نيست به نحوى كه جائز باشد تصرّف مسلمان در آنها [ يافت بشود ] و ملك [ شخص ] واجد بشود و اثر اسلام در آن كنز

93