فقر معيل و معال و اگر معيل و مُعال هر دو فقير باشند ، از هر دو ، زكات فطره ساقط است . و اگر معيل فقير باشد و معال موسر و غنى [ باشد ] پس اگر زوج ، قادر بر انفاق نباشد و زوجه در عيلولت خودش است ، بر زوجه زكات فطرهء خودش ثابت است ؛ چنانچه اگر به مناسبت شدّت احتياج او منفقِ به زوج است ، فطرهء او هم واجب است ، مثل خادم و عيال تبرّعى .
و اگر [ زوج ] معيلِ زوجه است با صعوبت و تكلَّف و فقير است ، از زوج ساقط است ، و اظهر ثبوت بر زوجه است با يسار او . و اگر اخراج كرد با تكلَّف ، فطرهء زوجه را ، سقوط از زوجه ، خالى از وجه نيست حتى در بعض صور ادارهء فطره بر غير غنى از عيال و اخراج فقير اخير .
زكات فطرهء مملوك و غائب مملوكِ غائبِ از مالك كه معلوم است زنده بودن او نزد مالك ، اگر در عيلولت خودش است با اذن مالك ، يا در عيلولت مالك باشد ، فطرهء او بر مالك است ؛ و اگر در عيلولتِ ديگرى است ، فطره او بر مُعيل است و از مالك ساقط است بنا بر سقوط بدون عيلولت ؛ و اگر بدون اذن مالك ، خود را اداره مىنمايد ، پس با صدق عيلولت اگر چه بنحو مشروع نباشد فطرهء او بر مالك است ، و گر نه بر هيچ كدام نيست بنا بر اعتبار عيلولت در فطرهء مملوك .
پس در مملوكِ غائب و آبق و مرهون و مغصوب ، فطره بر مالكِ معيل است ، اگر چه اعاله با اذن او باشد به نحوى كه معدود از عيال فعلى او بشود ، و بر معيلِ غيرِ مالك است اگر چه بنحو غير مشروع باشد .
و در صورت جهل به حيات مملوك يا بقاء بر عيلولت سابقه در صورت غيبت منقطعه ، به حكم استصحاب ، واجب است فطره ، بخلاف صورت شكّ در دخول در عيلولت يا عدم علم به حالت سابقه .
اگر عدّه اى شريك در مملوكهايى باشند ، اگر نصيب هر كدام ، يك رأس كامل مىشود مثل تساوى عبيد و مماليك بر هر كدام فطرهء كامله است ؛ و اگر نصيب هر يك ، كمتر از يك رأس باشد ، احوط توزيع يك فطره بر آنها است ، مثل يك عبد بين دو شريك در صورت

80