عرف سابق برائت جارى است . و در ظاهر معامله اختلاف مىشود ، مثل اختلاف حقيقى نوعى در عصفور و كبوتر و امثال اينها .
و اقسام ماهيها و اصناف آنها ، در ربا متّحد هستند در صورت تعارف بيع با وزن ؛ و اگر بيع متعارف در آنها به عدد و مشاهده و مجازفه باشد ، در آنها ربا نيست ، بر حسب آن چه مذكور مىشود ، ان شاء الله .
وحشى از هر جنس از حيوان ، مخالف با اهلى آن است در ربا بنا بر اظهر .
شير و روغن و شيرها در اتّحاد و اختلاف در ربا ، تابع حيوان شير دهنده با حيوانى ديگر بنا بر اظهر .
شير هر حيوانى با متّخذ از شير او مثل كره و كشك و ماست و پنير متّحدند در ربا ؛ بلكه نفس فروع شير يك حيوان ، تفاضل در آنها جائز نيست ، بخلاف شير حيوانى با شير حيوانى كه مخالف است در نوع با آن ، چنانچه گذشت .
و ادهان ، اختلاف آنها با هم ، تابع اصول آنها كه استخراج از آنها مىشوند ، مىباشند ، مثل دهن كنجد و بَزر و لوز و جوز ؛ و اختلاط با بنفشه و نيلوفر ، از اتّحاد خارج نمىنمايد با وحدت نوع . و هم چنين اختلاف سركه ها به اختلاف اصول آنها ، مثل سركهء خرما و انگور و سركهء انگور با سركهء شيرهء خرما .
اعتبار كيل و وزن در مكيل و موزون با اتّحاد در جنس ، ربا هست و تفاضل در آنها جائز نيست ، چه آن كه زياده عينيه باشد ، يا حكميّه به تأجيل ، چنانچه گذشت .
و اگر از مكيل و موزون نباشد ، [ كه ] تقدير به شماره ، يا نحو آن مىشود ، ربا در آنها نيست اگر چه متّحد الجنس باشد .
و فرقى بين معدود و غير آن و نقد و نسيئه نيست ، اگر چه دور نيست كراهت تفاضل در معدود اگر چه نقد باشد ، و در نسيئه اگر چه معدود نباشد ما دام مكيل و موزون نباشد .

523