و در « غلام » و « كنيز » ، استحبابِ غيرِ زكات فطرهء واجبه در هر سال ، موافق احتياط است ؛ و هم چنين شترى كه از عوامل باشد نه از سائمه .
مقصد سوم : اصناف مستحقين زكات [ بحث اول در بيان اقسام مستحقّ زكات ] هشت صنف ، مستحقّ زكات هستند :
فقير و مسكين صنف اوّل و دوّم : « فقير » و « مسكين » . اجتماع و مقابله ، اقتضاء مغايرتِ مستعملٌ فيه دارد . و مراد از فقير كسى [ است ] كه كمبود معيشت دارد ، و از مسكين ، كسى كه بىچاره است و هيچ ندارد . و عنايت به حال اخسّ ، اقتضاءِ جمع و تقابل كرده است در آيهء شريفه ، مانند ذكر خاص بعد از عام در ساير موارد براى بيان فايده ؛ لكن در صورت انفراد ، حمل بر موافقِ همديگر مىشود ، چنانچه نقلِ اتفاق بر آن شده است ؛ و وجه آن در غير مورد اولويّت و قرينه ، ثبوت وضع براى عام و خاص است ؛ و به هر حال جامع كه عدم توانگرى باشد موضوع استحقاق ، و مقابل آن ، موضوع حرمت زكات است .
مراد از غنىّ و حرمت اخذ زكات براى او و « غنىّ » ، بر او حرام است اخذ زكات . و او عبارت است از « كسى كه بحسب فعليّت يا قوّه ، كفايت سال خود را داشته باشد براى خود و عيال خود » ؛ پس اگر صاحب حرفه و صنعت و مستغلّ است ، درآمد آنها اگر كافى براى تمام سال است ، غنىّ است و زكات بر او حلال نيست ؛ و اگر كافى نيست ، به قدر نقصش زكات مىگيرد براى سال خود ؛ و لازم نيست فروختن سرمايه براى نفقه اگر اكتفاء به ثمن آن مىنمايد ، مگر آن كه ميسور باشد فروختن آنها و تبديل به مثل كردن در صورت كفايتِ بعد از تبديل ، اگر چه به ملاحظهء زيادتى از ثمن براى يك سال مكتفى است .
و لازم نيست در كفايت ، دوام بنا بر اظهر . و كفايتِ يك سال ، كافى است در حرمت

50