اختلاف زمان ثمره دادنِ اراضى يا اشجار اگر در بلاد متباعده ، درختها يا زراعتها دارد كه در يك دفعه بدست نمىآيد ، تقدير اجتماعِ در محل واحد ، در آنها مىشود ؛ و با بلوغ مجتمعْ به حدّ نصاب ، زكات واجب مىشود در وقتى كه اخيرِ آنها بدست آمده باشد .
و اظهر وجوبِ بقاى اجزاء نصاب است از زمان تعلَّق به اوّل ، تا زمان وجوب اخير ؛ پس با تلف يا اتلاف يا اخراج از ملك قبل از وجوب و تحقّق نصابِ مجتمع در يك زمان ، واجب نيست ؛ و هم چنين در زائد بر نصاب اگر بعد از تلفِ بعض نصاب يا اتلاف آن يا اخراج از ملك بدست آمد ، زائد بر نصابِ محقّق كه واجب بود ، زكات در آن نيست ، بلكه مثل حاصل اوّلى است كه خودش كمتر از نصاب بوده ، [ كه ] بايد در وجوبِ زكات آن ، منتظر تكميل نصابى با آن و محقّق و مجتمع در وجود و ملكيّت شد ، [ و ] پس از آن در نصاب ، زكات است ؛ و در زائد بر آن اگر چه كمى باشد ، زكات نيست .
اگر درختى در يك سال ، يك مرتبه ميوه مىدهد و ديگرى دو مرتبه ، يا هر دو دو مرتبه ، اظهر انضمام دفعهء دوّم به دفعه اوّل است در تكميل نصاب ، مثل صورت تباعد امكنهء درختها كه به تدريج مىرسند .
جائز است دفع انگور و رطب ، به عنوان فريضهء كشمش و خرما ، بعد از خرص و تخمين ، بنا بر تعلَّق زكات قبل از صدق اسم ، چنانچه گذشت .
و هم چنين ، اگر دفع شود به عنوان قيمت ، لازم نيست موافقت حاصلِ بعد از جفافِ مدفوع ، با فريضه بحسب مقدار ، بنا بر جواز دفع قيمت از غير نقدين و عدم محذور ربا ، اگر چه از يك جنس باشند به جهت مغايرت وفاء با معاوضه در حكم ربا ؛ و در اين تقديرْ خرص لازم نيست ، بلكه هر قدر مىدهد ، به قيمت قدر واجب از خرما مثلًا مىدهد .
اگر مختلف باشند اجزاء نصابِ واحد در جودت و ردائت ، مىتواند مالكْ توزيع نمايد فريضه را بر اصناف مختلفه و به عنوان فريضه ادا نمايد ؛ و مىتواند قيمتِ مجموعِ موجود را

41