واقع است . و شايد بعض اقسام آن سحر باشد . و جميع اقسام آن حرام است ، مگر آن كه قسمى باشد كه خود عملْ جائز و خارج از لهو خاص باشد و غرض هم باطل نباشد ، بلكه عقلائى و مشروع باشد .
ض - تنجيم و اظهر جواز تعليم و تعلَّم علم نجوم و جفر و رمل و تفأَّلات مجرّبه است . و اما مقارنت اتفاقيّه تنجيم با اعتقاد تأثير نجوم به نحوى كه منتهى به شرك و ضد اعتقادات واجبه باشد ، پس حرمت آن مقارن ، منافى توحيد بلكه كفر معتقد مربوط به حرمت تحصيل علم يا تعليم يا اخبار غير جزمى به سبب امارات غالب الموافقه با واقع ، نيست . و چون يقين به موافقت كليّه آنها با واقع يا نقصان آن چه در نزد غير معصومين عليهم السلام است ، نيست ، پس اخبار از آنها بنحو جزم با عدم يقين در مورد خاص ، جائز نيست . و مانعى از اخبار از نتيجه مراجعه كه غالب الموافقه با واقع است نيست .
و احتياط در اختيار اخبار از مقتضاى قواعد مدوّنهء آن علوم است مگر آن كه به طرق صحيحه از معصومين رسيده باشد عمليّات و حسابهائى كه با آنها استكشاف مغيبات في الجمله بشود ، يا آن كه در وقائع شخصيّه اگر چه با معدّيت مراجعهء به بعض علوم متقدّمه ، تحصيل يقين نمايد ؛ يا آن كه از التزام به صدق و استقامت در بندگى خداى جليل و عدم انحراف از آن ، تحصيل مقام عالى نمايد ، چنانچه از بسيارى از علماى اعاظم كراماتى راجع به اخبار از مغيبات و غير آن به طور يقين رسيده است ، * ( ذلِكَ فَضْلُ الله يُؤْتِيه مَنْ يَشاءُ وَالله ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ ) * .
ط - قمار و از جمله تكسّبات محرّمه ، « قمار » است كه « مغالبه با آلات معدّه با قرار عوض » باشد ، بدون فرق بين انحاء لعب و اقسام آلات معدّه در هر عصرى بر اين عمل .
و در حرمت مغالبه با آلتى غير معَدّ يا بدون آلات ، مثل مصارعه اگر چه با عوض باشد ، و

409