است .
و در صورت عدم مجوّز ، مطلق اهانت و ايذاء و ظلم به مؤمن در نفس يا عرض يا مال ، حرام است ؛ و هر چه از اينها قابل معاوضه باشد ، اخذ اجرت بر آن حرام است .
ر - مدح و ذمّ غير مستحق و مدح كسى كه در اعمال او ممدوح و مذموم است بر موجبات ذمّ ، يا ذمّ او بر موجبات مدح ، حرام است در صورت ترتّب مفسده لازم العدم بر آن ، بخلاف مدح او بر موجبات مدح و ذم او بر موجبات ذم كه جائز است .
ز - سِحر عمل سِحر و تعلَّم آن و تعليم آن براى عمل ، حرام است در صورت ترتّب ضرر بر اهل ايمان و قصد اضرار به ايشان . بخلاف آن كه دفع شر و مفسده ، يا جلب خير و مصلحت باشد و يا حلّ عقد ساحر باشد ، يا ردِّ مدّعى نبوت باشد ، كه اظهر عدم حرمت است در صورت توقّف مصلحت يا دفع مفسده بر آن ، و بودن عملِ مؤثّر بنحو مشروع كه اگر از طريق عادى ممكن بود ، جائز بود نه محرّم .
جامع بين مراتب سحر و حقيقت سحر را اهل خبرهء به آن مىدانند ، و براى غير آنها به توسط يقين به اخبار آنها يا كشف مفهوم از لوازم ، معلوم مىشود .
و دور نيست جامع بين اقسام آن ، خرق عادت از غير طرق حقّهء معروفه مثل ذكر و قرآن و دعا و آن چه از شرع مأخوذ است كه در اضرار و نحو آن عملى مىشود [ باشد ] ؛ پس آن چه براى غايات جائزه ، اعمال مىشود ، يا سحر نيست ، يا آن كه حرام نيست ، مگر آن كه آن عملى كه با آن انجام داده مىشود حرام باشد اگر چه به عنوان سحر معنون نباشد ، يا آن كه اگر به طريق عادى ممكن بود انجام بشود و واقع مىشد حرام بود ، چنانچه معرِّف غير حرام اين است كه رسيدن به آن غرض از طرق عاديهء ممكنه جائز بوده است .
و از اينجا ظاهر است كه عدّ استخدام ملائكه از انحاء سحر ، از اوهام است زيرا نه مبداْ

406