به غايت ، به نهايت هيچ كدام نيست و شبيه به آن نيست . و ممكن است از اين قسم باشد ترجيعات در مراثى سيّد الشهداء عليه السلام و در قرائت قرآن كه ترجيع غنائى و مطرب نيست و هر كدام به نهايتى غير نهايت ديگر ، بلكه ضدّ آن ، منتهى مىشود ، نه آن كه غنا در اينها جائز است ، بلكه جائزْ غنا و مطرب نيست ، و هو العالم .
ث - حفظ كتب ضلال حرام است حفظ كتب ضلالْ از تلف ؛ پس واجب است اتلاف و محو آنها در صورتى كه فايدهء سائغه بر حفظ آنها مترتّب نباشد ، مثل احتجاج به ثبوت نسبت آنها به اهل آن مطالب باطله و نقض اباطيل آن كتب كه متوقّف بر حفظ مطالب يا عبارات خاصّه است ، از اهل احتجاج و نقض ، با اطمينان و امن از وقوع در ضلال .
مراد از ضلال و مراد از ضلال ، خلاف حق است از روى يقين ، چه در اصول دين اسلام يا مذهب حق تشيّع يا فروع قطعيّه اهل حق كه شيعه‌اند باشد و مسلَّم است نزد آنها ثبوت آن مسائل .
حكم قرار دادن كتب ضالَّه در اختيار ضعفا و در آن صورت كه ابقاءْ جائز يا واجب است ، تمكين ضعفا ، از آنها و مطالعهء آنها كه ممكن است سبب ضلال آنها باشد ، جائز نيست . و با شكّ در وقوع در ضلال به سبب حفظ و مطالعه ، اظهر عدم جواز ابقاء كتب ضلال است ، بلكه لازم است محو يا ردِّ به عالم مأمون ؛ و در آن صورت كه محوْ واجب است ، فرقى بين بعض كتاب يا تمام آن به قصد اضلال يا با غفلت ، نيست .
اگر غرضِ سائغ ، حاصل مىشود به ابقاء چند نسخه از كتاب ضلال ، زائد بر آنها لازم است محو يا اتلاف خصوص موضع ضلال از آنها . و اظهر اين است كه واجب ، اعم از اتلاف [ است ] و عملى است كه با آن خاطر جمع از وصولِ ضعفا به آن و گمراهى آنها به سبب

399