گذشت ، يا به واسطهء قصد اعانت جائر كه موجب حرمت است ، اگر اتلاف كرد نفس يا مال دشمن را ، پس اگر كافرِ حربى باشد كه مهدور است نفس و مال او ضامن نيست ؛ و در غير او ، اظهر ضمان است ، لكن اطلاق آن محل تأمّل است .
اقسام جهاد پس جهاد به معناى شامل مقاتله ، اقسامى است :
جهاد ابتدائى از آنها مقاتلهء كفّار [ است ] ابتداءً بعد از دعوت ايشان به اسلام بدون دفاع . و مانند ايشان باغين و كسانى كه سرپيچى از طاعت امام اصل نموده‌اند . و اين قسم ، مورد شروط و واجب كفائى است اگر معيّن نباشد .
دفاع در برابر هجوم كفّار و از آنها هجوم كفّار بر مسلمين [ است ] به نحوى كه بترسند بر عَلَم اسلام به واسطهء تسلَّط آنها بر بلاد اسلام و قتل مسلمين و سبى ايشان و غارت نمودن اموال ايشان ، و هر طايفه [ اى كه ] اهل اين عمل باشند اگر چه كافر نباشند در ظاهر .
و هيچ يك از شروط سابقه ، در اين قسم معتبر نيست ؛ و وجوب آن با قدرت ، عينى است بر آزاد و مملوك و مرد و زن و سالم و مريض متمكَّن به قدر قدرت او و اعمى و اعرج در صورت حاجت به ايشان ، و اذن امام لازم نيست . و بر هر عالم به حال مقصودين ، واجب است ما دام نداند مقاومت مقصودين را در مقابل مهاجمين ، و در آنها وجوب عينى نيست ؛ و در اقرب به مقصودين ، به ترتيب ، متاكَّد است .
و از اين قسم اخير است كه وجوب آن متعلَّق به دفاع محض است صورتى كه مسلمان در بين كفّار به اسارت يا امان يا اقامت بنحو ديگر باشد و دشمنهاى كفّار هجوم نمايند و مسلمان از خودش دفاع نمايد به اصالت و از محيط خود به تبع براى حفظ خودش از

302