و بدان كه بودن در مجموع اين زمان اگر چه واجب است الَّا آن كه ركن نيست ؛ پس اگر ترك كند آن را به سبب ترك كردن بعض اجزاى آن ، مثل آن كه مقدارى از ما بعد زوال وقوف نكند ، حج او صحيح خواهد بود اگر چه گناه كار بوده باشد ، بلى مسمّاى وقوفْ ركن است و ترك آن عمداً [1] ، موجب بطلان حج تمتّع است ؛ و سهواً مبطل نيست مگر آن كه وقوف مشعر را نيز سهواً ترك كند ، و در اين جا چند مسأله است :
تأخير وقوف عرفات از ظهر اوّل : آن كه هر گاه كسى تأخير كند وقوف را از ظهر ، به آن كه حاضر نشود در عرفات الَّا بعد از گذشت مقدارى از ظهر ، پس بنا بر آن كه گذشت كه واجب است وقوف از زوال تا غروب ، اين شخص گناه كار خواهد بود ، و جمعى بر آنند كه بودن از زوال واجب نيست ، چنانچه ظاهرِ بعضى اخبار است و اوّل احوط است .
كوچ عمدى و سهوى از عرفات قبل از غروب دوّم : آن كه هر گاه كسى پيش از غروب از آن جا كوچ كند عمداً و بيرون رود از حدود عرفات ، پس اگر نادم شد و برگشت و ماند تا غروب ، كفّاره ساقط ؛ و اگر برنگشت ، واجب است بر او شترى كه او را در راه خدا در مكَّه نحر كند [2] ؛ و اگر قادر نباشد ، هجده روز متوالى روزه بگيرد [3] .
و اگر سهواً كوچ كرد و بيرون رفت ، پس اگر متذكَّر شد ، مراجعت مىكند ؛ و اگر نكرد ،

[1] يعنى ترك وقوف اختيارى عرفه . و هم چنين است تعمّد ترك وقوف اضطرارى آن كه از شب عيد تا طلوع فجر است على الأحوط .
[2] ظاهر اين است كه در منى بايد نحر كند در روز عيد ، و احوط ثبوت كفّاره است در صورت برگشتن ايضاً .
[3] اظهر عدم وجوب توالى است .

267