در نفس يا عرض يا مال مضرِّ مجحف ، ساقط است وجوب حج ، و استطاعت محقّق نمىشود . و با عدم خوف ، ثابت و از طرق حج است كه مخيّر است با تساوى در عدم خوف بين آنها ، و متعيّن [ مىشود ] با اختصاص به عدم خوف .
اگر فرض شود اشتراك حضر و سفر براى حج و غير حج در خوف متساوى در آنها بدون تفاوت ، اقرب وجوب حج و تحقّق استطاعت است .
چند مسأله فوت شخص حاجّ 1 - اگر قاصدِ حج ، قبل از انجام مناسك وفات نمود ، كشف از عدم استطاعت مىنمايد ، لكن اگر بعد از احرام و دخول حرم وفات نمود ، مجزى از حجّة الاسلام است و قضا ندارد اگر مستقر شده باشد بر او حج . و اگر قبل از هر دو وفات نمود ، ساقط است تكليف از او و ثابت است بر ولىّ قضا اگر مستقر شده بوده است بر او وجوب حجّة الاسلام . و اگر بين احرام و دخول حرم وفات نمود ، اقرب و مشهور عدم اجزاء و سقوط حج است در سال اوّل استطاعت ، و ثبوت قضا بر ولىّ است در سال بعد از تحقّق استطاعت در سابق .
آيا [ فرقى ] بين موت در حرم و در خارج بعد از تلبّس به احرام و بعد از دخول در حرم است [ يا نه ] ؟ و [ آيا ] فر [ قى ] بين وقوع موت در حال احرام يا در حال احلال مثل بين دو احرام است يا نه ؟ احوط اقتصار بر متيقّن كه وقوع موت در حرم بعد از تلبّس مذكور است ، [ مىباشد ] ؛ پس احتياط در قضا [ است ] در صورت استقرار حج در سال سابق بر اين سالى كه موت در آن واقع شده در خارج حرم . و اظهر عدم فرق بين اقسام ثلاثهء حج است در اجزاء احرام و دخول ، از حج و عمره . بلكه اظهر جريان حكم در عمرهء مفرده است در اجزاء مناسك از فريضهء فائته به سبب موت .
اهمال در حجّ و استقرار آن 2 - اگر شروط استطاعت و وجوب اداى حج در سالى جمع شد و مكلَّف اهمال كرد تا آن كه [ در ] وقت عمل فوت شد واجب ، در سال بعد به جا بياورد با مقدوريّت اگر چه استطاعت

155