اعتبار امن از مخوّفات در استطاعت از مسائل متقدّمه ظاهر شد كه اعتبار امن از مخوفات در نفس يا عرض يا مال مجحف فعلى ، شرط استطاعت است . و در صورت عدم امن ، حكم استنابه در دو صورت يأس يا رجاء و لوازم فعل استنابه گذشت . و اگر هيچ مقدور نشد در حيات او ، استطاعت محقّق نشده است و قضا ندارد بعد از موت .
منع و عدم منع ضررهاى مالى از استطاعت و ضررهاى مالى غير مجحف كه از ظالمين در طريق و از حكومتهاى ظالم صورت مىگيرد ، داخل در استطاعت [ است ] ، و با قدرت تحمّل ، موجب سقوط نمىشود ، بلكه واجب است ، چون مقدمهء واجبِ مشروطِ به شرطْ حاصل است ؛ و هم چنين [ است ] قراردادهاى حكومتهاى ظلم .
و اگر ضرر مالى ، مُجحف و موجب عسر باشد ، مانع از استطاعت شرعيّه است و در اجزاء آن ، با عروض آن و وثوق سابق به عدم آن ، تأمّل است .
در آن مورد كه عدوّ در طريق ، درخواست مالى مضرّ و مجحف بنمايد و واجب نباشد دفع آن مال يا مقدور نباشد ، اگر ديگرى بذل نمود به عدوّ ، حج واجب مىشود به استطاعت . و اگر باذل درخواست قبول از مريدِ حجّ به عوض نمود ، واجب نيست به تفصيل سابق در اعذار مانعه .
و اگر بذل مجّانى به مريدِ حج نمود ، [ آيا ] مثل بذل زاد و راحله است يا نه ؟ محل تأمّل است ، [ و ] اتّحاد در حكم ، خالى از وجه نيست . و اگر مجير از عدوّ ، اجرت خواست و مضر نبود بلكه مجحف نبود و متعارف بود نسبت به مريد حج ، واجب است و استطاعت حاصل است به مثل آن ، مثل اجرت خادم .
اتّحاد راه هوايى و دريايى با زمينى ، در حكم طريق دريايى يا هوائى ، در حكم ، مثل طريق زمينى است [ كه ] با خوف معتدٌّ به عقلائى

154