تعيين مبدأ براى سال خمسى و تغيير آن 16 - در تكسّب و تجارت و نحو اينها ، مبدأ سال ، اوّلِ شروع در كسب است ؛ و در مثل هبه و فوائد اتفاقيّه ، زمان حصول آنها است ؛ و در مثل زراعت و گوسفند دارى كه زمان عمل و تملَّك با زمان استفاده فاصله دارد ، اظهر اين است كه مبدأ ، زمان ظهور فايده است ؛ پس در همه ، مبدأ ، حصول فايده است كه موجب تكليف به خمس بعد از مئونه است ، و مصاديق آن اختلاف زمانى دارند در امثلهء مذكوره و غير اينها .
و ممكن است تغيير مبدأ اختياراً در صورت استمرار استفاده به مثل كسب مستمر ، به اين كه خمس فايدهء موجوده را بدهد و از آن زمان تا يك سال ، حساب ديگرى نمايد .
حكم هبه و هر چيزى كه خيار فسخ در آن است 17 - اگر خريد چيزى را كه در معامله اش ربحى بود و فروشنده خيار داشت ، اظهر وجوب خمس است مشروط به عدم تعقّب به فسخ ؛ و هم چنين در هبه [ اى ] كه جائز است رجوع در آن ، و بعد از مضىِّ زمان خيار و انتفاء امكان رجوع ، فعليّت پيدا مىكند تكليف به خمس ، يعنى كشف مىشود فعليّت سابقه اش ؛ و از ربحِ سنهء شراء محسوب مىشود ، نه سال انقضاء خيار در صورت اختلاف .
18 - در بيعِ لازم اگر ربحى بود براى مشترى يا بايع ، و طرفْ استقاله كرد ، و صاحب ربحْ اقاله نمود ، واجب نيست خمس ربح ، مگر آن كه اقاله ، مناسب شأن نباشد و از استحباب خارج باشد .
تعلَّق خمس به عين و جواز اداى از قيمت 19 - خمس مثل زكات متعلَّق به عين است و مخيّر است مالك بين اداى عين يا قيمت ؛ و تصرّف او در عين با قصد اداى قيمت ، تكليفاً جائز است به اتلاف يا معامله در زمان جواز تأخير اداى خمس ، و متعيّن مىشود در قيمت بعد از تصرّف به ابقاء محلى براى اداى قيمت از چهار خمس ديگر يا غير آنها به نحوى كه قدرت بر طرف تخيير ، فعليّه باشد .

104