ثلث و گفتيم كه اظهر كدام و احوط كدام ( 1 ) .

1 : نمىدانم صورت اين مسئله با اين وضوحى كه دارد چرا اين همه زير قلم محقق قمى دچار كش و قوس شده زيرا تصوير و ترسيم مسئله در زمان او بيش از زمان ما آسان بوده و در هر كوچه و محله‌اى مصداق عملى داشت پدرى وفات مىكرد سه پسر از خود باقى مىگذاشت دو صغير و يك بزرگتر و داراى همسر و فرزند . برادر بزرگتر به عنوان قيم روند مالى و اقتصادى پدر را همچنان ادامه مىداد بدون تقسيم و حتى بدون حساب و كتاب و درست مانند زمان پدر ، صغير و كبير و نيز همسر و فرزند برادر بزرگ به زندگى مشترك و اقتصاد مشترك ادامه مىدادند تنها اتفاقى كه در اين زندگى رخ مىداد اين بود كه برادر بزرگتر سمت مديريت پدر را نيز به عهده مىگرفت . آنگاه كه برادران صغير به سن رشد مىرسيدند زندگى خانوادگى و به اصطلاح " مصرف " شان از هم جدا مىگشت و معمولا روند فعاليت اقتصادىشان باز بدون حساب و كتاب و بدون مشخص شدن كل دارائى مشترك يا سرمايه مشترك ادامه مىيافت كه تنها مصرف و به اصطلاح " برداشته " شان بر اساس حساب و كتاب انجام مىيافت . در بعضى از مناطق ايران به اين سبك روند اقتصادى " جا مال ، مال " مىگفتند يعنى در هر جا هر چه داشته باشند با هم شريك هستند . در مرحله سوم پس از سال‌ها برادران در مقام تقسيم ثروت مشترك اعم از ارثيه اصلى و ربح و ضرر ، بر مىآمدند . اين روند با وجود اشكالاتش هنوز هم در بيشتر جاها عملا حضور دارد . اينك اشكالات شرعى اين روند : 1 . در مرحله اول : الف : برادر بزرگتر كار و مديريت مىكند بدون اينكه اجرت بگيرد ، ب : برادر بزرگتر بهمراه همسر و فرزند به صورت چند نفرى مصرف مىكند و برادران ديگر هر كدام مصرف يك نفرى دارند . 2 . در مرحله دوم : اشكال كار و مديريت برادر بزرگتر و نيز تفاوت مصرف او منتفى مىشود . تنها چيزى كه مىماند مجهول بودن سرمايه است تا خمس درآمد آن محاسبه گردد . حل مسئله : ابتدا بايد دو اشكال كار ، مديريت از نظر اجرت و تفاوت مصرف ، با مصالحه و تحصيل تراضى حل شود ( كه از متن سؤال معلوم است حل شده است زيرا عرف مردم معمولا اين مسئله مبتلا به عمومى را هميشه حل مىكرد ) آنگاه مىماند سرمايه اصلى مجهول و تعيين تكليف خمس درآمد آن ، و اين نيز همان است كه در مسئله‌هاى قبلى پاسخش را فرمود . صورت‌هاى مختلفى كه محقق قمى تصوير مىفرمايند همه در صورتى است كه مصالحه و تراضى حاصل نشده باشد در حالى كه سؤال كننده پس از فراغت از آن ، در مقام سؤال آمده است . و به عبارت ديگر : حال سؤال كننده آشفته‌تر و پيچيده‌تر از حال يك غاصب نيست . آنچه مسئله را پيچيده مىكند لفظ " ذمه " است كه نويسنده سؤال به كار برده است .

221