عليه ، خلافى ، باشد ، چنان كه در ذكرى گفته است : " ولو سجد على غير الارض و نباتها او على المأكول الملبوس متعمدا بطل ولو جهل الحكم ولو ظنه غيره او نسى فالاقرب الصحة ولا يجب التدارك ولو كان في محل السجود ، بل لا يجوز . ولو كان ساجدا جر الجبهة " و در بيان گفته است : " ولو ذكر بعد رفع راسه فالاقرب الصحة و كذا لو ظنه مما يصح عليه السجود و ظهر بخلافه " .
و به هر حال اظهر صحت است و فرقى ما بين يك سجده و هر دو سجده نيست ، زيرا كه ركن به مسماى سجدتين به عمل مىآيد ، هر چند بعضى از واجبات آنها سهوا به عمل نيامده .
و اما سؤال از ناسى موضوع ، پس بايد دانست كه سهو در اين مقام ، سه احتمال دارد . يكى اين كه مىدانست واجب است سجود بر ما يصح السجود عليه ، و در حين سجود فراموش كرد و بر غير آن سجود كرد ، دوم آن كه مىدانست كه واجب است سجود بر ما يصح عليه السجود و مسئله را فراموش كرد ، يعنى وجوب آن را ، و معتقد اين شد كه واجب نيست و ترك كرد ، به خلاف صورت اولى كه متذكر وجوب وعدم وجوب ، هيچكدام نيست و آن فعل را فراموش مىكند ، سوم اين كه مىداند كه واجب است سجود بر ما يصح السجود عليه و جايز نيست بر غير آن و مى دانست كه ما يصح السجود عليه كدام است و ما لا يصح كدام است ، مثل اينكه مىدانست كه بر زمين و آنچه از او رويد ( غير مأمول و ملبوس ) صحيح است و بر غير آن صحيح نيست و در وقت سجود بر برگ چغندر سجود كرد و فراموش كرد كه اين مأكول است و به اعتقاد گياه زمين ، سجده كرد ، يا مىدانست كه بر شيشه ، سجده صحيح نيست ، فراموش كرده و سجده كرد ، يعنى متذكر است كه شيشه است و لكن فراموش كرد كه شيشه از چيزهايى است كه نمىتوان سجده كرد و اين قسم آخر سهو در موضوع است و ظاهر اين است كه در حكم فرقى با سهو در حكم نداشته باشد .
و اما سؤال از اقتداى به فاسق سهوا به معنى سهو در موضوع نه حكم ، در آن چند احتمال است . اول آنكه جزم داشته به عدالت زيد ، و به فسق عمرو ، و فراموش كرد كه

126