بلندى برود به جهت تفحص ، آفتاب در آيد ، ولى اشكال در اواخر وقت است ، در مثل نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا كه آيا با امكان استعلام مىتواند به استصحاب عمل كند و ظهر را مقدم دارد يا مغرب را ، يا بايد استعلام كند ، زيرا كه شايد وقت مختص عصر و عشا باشد و بايد دانست كه معيار در تعيين وقت از براى عصر يا عشا ، مظنه است و استصحاب ، هر چند قابل افاده ظن است ، لكن نه چنين است كه همه جا مفيد ظن باشد ، پس افاده آن ظن را در وقتى است كه اماره منحصر در اين باشد .
اما هر گاه كسى مثلا در ميان خانه نشسته و در خانه پوشيده است و به گشودن در ، مى تواند استعلام كرد ، در اين وقت مجرد استصحاب ، مفيد ظن نيست ، زيرا كه شايد در اين وقت ، در را باز كند خلاف آن ظن ، ظاهر شود ، در اين صورت عمل به استصحاب نمىتواند كند ، زيرا كه ظنى طه از اين حاصل مىشود ظن معلق است نه ظن نفس الامرى و آنچه حجت است ظن نفس الامرى است نه ظن مشروط ، و به عبارت اوضح ، مكلف در اينجا دو تكليف دارد ، يكى اينكه ظهر و عصر ، هر دو را بكند ، مادامى كه يقين دارد به بقاى وقت به مقدار هر دو ، يا ظن استصحابى دارد ، و دوم اينكه عصر تنها را بكند در وقتى كه وقت به مقدار عصر باقى مانده چون تحديد اين ممكن نيست در عادت الا به ظن ، زيرا كه امكان حصول يقين به اينكه زياده از وقت عصر تمام نمانده غير حصول يقين به بقاء مقدار عصر است .
و حصول ظن در اينجا به استصحاب ، بى معنى است ، بلكه بايد به امارات ديگر باشد والحاصل آنچه از شرع رسيده ، اين است كه مقدار نماز عصر و عشا در آخر وقت ، مختص عصر و عشاست ، نه اين كه بايد ظهرين و عشائين را به عمل آورد ، مگر در صورتى كه علم حاصل شود كه به قدر عصر و عشا باقى مانده ، پس ما مكلفيم به عصر و عشا ، در آن وقت در نفس الامر . و لازم نيست اجتهاد در تحصيل علم يا ظن به آن ، و در اجتهاد ملاحظه همه ادله و امارات متعارضه بايد كرد و اكتفا به يكى از آنها نمىتوان كرد ، چنان كه در مسئله " لزوم فحص از مخصص " در عمل به " عام " محقق شده است .
< / السؤال = 2202 > < السؤال = 512 > 262 - سؤال : اگر كسى پيش از مشغول شدن به نماز ، جامه‌اش نجس شده است

116