سيستانى : مسأله اگر مجتهدى كه انسان از او تقليد مىكند از دنيا برود حكم بعد از فوت او حكم زنده بودنش است بنا بر اين اگر او اعلم از مجتهد زنده باشد بايد با علم به اختلاف در مسائل محل ابتلاء و لو اجمالًا بر تقليد او باقى بماند و چنانچه مجتهد زنده اعلم از او باشد بايد به مجتهد زنده رجوع كند . و اگر اعلميتى در ميان آنها معلوم نشود يا مساوى باشند مخير است عمل خود را با فتواى هر كدام تطبيق نمايد مگر در موارد علم اجمالى يا قيام حجت اجمالى بر تكليف مانند موارد اختلاف در قصر و تمام كه بنا بر احتياط واجب بايد رعايت هر دو فتوا را بنمايد و مراد از تقليد در صدر اين مسأله صرف التزام به متابعت از فتواى مجتهد معيّن است نه عمل كردن به دستور او .
فاضل : مسأله باقى ماندن بر تقليد ميّت جايز است در صورتى كه مجتهد ميّت و مجتهد حىّ مساوى در علم باشند و چنانچه يكى از آن دو اعلم باشد تقليد از اعلم لازم است . و در باقى ماندن بر تقليد ميّت ، فرقى بين مسائلى كه عمل نموده و مسائلى كه عمل ننموده وجود ندارد .
مكارم : مسأله هر گاه مجتهدى كه انسان از او تقليد مىكند از دنيا برود باقى ماندن بر تقليد او جايز است بلكه اگر اعلم باشد واجب است ، به شرط اين كه عمل به فتواى او كرده باشد . عمل كردن به فتواى مجتهد مرده ابتداءً جايز نيست هر چند اعلم باشد بنا بر احتياط واجب .
زنجانى : مسأله اگر انسان مجتهدى را در زمانى كه مىتوانسته از او تقليد كند يعنى در هنگامى كه مميّز بوده و خوب و بد را مىفهميده ( هر چند بالغ نشده ) درك كند ، مىتواند پس از مرگ آن مجتهد از او تقليد كند ، خواه در زمان زنده بودن مجتهد از او تقليد كرده باشد يا از او تقليد نكرده باشد ، در غير اين صورت ، بنا بر احتياط عمل كردن به فتواى مجتهدى كه از دنيا رفته جايز نيست . و چنانچه مجتهدى كه انسان از او تقليد مىكند از دنيا برود پس از وفات ، حكم زنده بودن را دارد ، بنا بر اين اگر مجتهدى كه از دنيا رفته اعلم باشد يا در صورت تساوى به فتواى او عمل كرده باشد ، لازم است بر فتواى او باقى بماند و اگر مجتهد زنده اعلم شده باشد ، بايد به او مراجعه شود و اگر به فتواى مجتهد متوفى كه با مجتهد زنده مساوى است عمل نكرده باشد ، از هر يك از آنها كه بخواهد مىتواند تقليد كند .
و اگر مجتهد پيش از عمل كردن به فتواى او از دنيا برود و انسان به فتواى مجتهد مساوى ديگر عمل كند ديگر نمىتواند به فتواى مجتهدى كه از دنيا رفته عمل نمايد .
بهجت : مسأله فقها حيات را شرط مىدانند يعنى مىگويند : براى ابتداى تقليد بايد از مجتهد زنده تقليد كرد امّا اگر مرجع تقليد انسان از دنيا رفت در اين كه آيا مىتواند بر تقليد او باقى بماند يا بايد به مجتهد زنده مراجعه نمايد ، اختلاف است ، پس اگر كسى در اين مسأله مجتهد بود طبق نظر خودش عمل مىكند و گر نه طبق نظر مجتهد زندهء اعلم عمل مىنمايد . باقى ماندن بر تقليد ميّت در مسائلى كه در آنها تقليد و عمل كرده است در صورتى كه مجتهد از دنيا رفته با مجتهد زنده از نظر علمى مساوى باشند ، بنا بر اقوى جايز است ، هر چند با اجازهء مجتهدى ديگر بر تقليد باقى بوده و عمل كرده باشد ؛ و اگر مجتهدى كه از دنيا رفته اعلم باشد ، واجب است بر تقليد او باقى بماند و اگر مجتهد زنده بعداً اعلم شد واجب است در تمامى مسائل به او عدول نمايد .

22