( 4 ) بهجت : بلكه از هر راهى كه انسان اطمينان به اعلم بودن كسى پيدا كند بنا بر أظهر مىتواند به همان اكتفاء نمايد .
مكارم : سوّم : اين كه آن چنان در ميان اهل علم و محافل علمى مشهور باشد كه انسان يقين پيدا كند او اعلم است .
فاضل : مسأله مجتهدِ اعلم را از سه راه مىتوان شناخت : اوّل خود انسان يقين و يا اطمينان پيدا كند ، مانند اين كه انسان خود از اهل خُبره باشد و بتواند مجتهدِ اعلم را بشناسد . دوّم : دو نفر عالمِ عادل كه مىتوانند مجتهدِ اعلم را تشخيص دهند اعلم بودن كسى را تصديق نمايند ، به شرط آن كه دو نفر عالمِ عادلِ ديگر با گفتهء آنان مخالفت ننمايند . سوّم : اجتهاد و اعلم بودنِ شخصى به حدّى شايع باشد كه از آن شيوع و شهرت ، براى انسان علم يا اطمينان حاصل شود .
زنجانى : مسأله مجتهد و اعلم و واجد ساير شرايط تقليد را از سه راه مىتوان شناخت : اوّل : آن كه خود انسان از اهل علم باشد و بتواند مجتهد و اعلم و واجد ساير شرايط را بشناسد و بدان يقين يا اطمينان حاصل كند . در تشخيص مجتهد و اعلم ، لازم نيست خود انسان مجتهد باشد . دوم : آن كه از راهى براى انسان اطمينان حاصل شود يا براى نوع مردم در اين شرايط اطمينان حاصل شود ، مثلًا عده‌اى از اهل علم كه مىتوانند مجتهد و اعلم و واجد شرايط را تشخيص دهند ، واجد شرايط بودن كسى را تصديق كنند و از گفته آنان براى شخص انسان يا نوع مردم اطمينان پيدا شود . سوم : آن كه دو مرد عالم عادل كه مىتوانند واجد شرايط تقليد را تشخيص دهند ، بدان گواهى دهند به شرط آن كه دو مردِ عالمِ عادلِ ديگر با گفته آنان مخالفت ننمايند . و بنا بر احتياط واجب اگر يك نفر عالمِ عادل گواهى دهد بايد احتياط را رعايت كرد و چنانچه دو مرد عالمِ عادل يا بيشتر ، به واجد شرايط تقليد بودن كسى شهادت دهند لازم نيست انسان تحقيق كند كه آيا دو مردِ عالمِ عادلِ ديگر بر خلاف گفتهء آنها شهادت مىدهند يا خير .
< صفحة فارغة > [ مسأله 4 اگر شناختن اعلم مشكل باشد ] < / صفحة فارغة > مسأله 4 اگر شناختن اعلم مشكل باشد به احتياط واجب بايد ( 1 ) از كسى تقليد كند كه گمان به اعلم بودن او دارد ( 2 ) ، بلكه اگر احتمال ضعيفى هم بدهد كه كسى اعلم است و بداند ديگرى از او اعلم نيست ( 3 ) ، به احتياط واجب بايد از او تقليد نمايد ( 4 ) و اگر چند نفر در نظر او اعلم از ديگران و با يكديگر مساوى باشند بايد از يكى از آنان تقليد كند ( 5 ) . اين مسأله در رساله آيت الله سيستانى نيست ( 1 ) اراكى ، فاضل ، نورى : اگر شناختن اعلم مشكل باشد بايد . . ( 2 ) خوئى : اگر اختلاف بين مجتهدين و لو اجمالًا معلوم و شناختن اعلم مشكل باشد لازم است احتياط كند ، و در صورتى كه احتياط ممكن نباشد ، بايد از كسى تقليد كند كه گمان به اعلم بودن او دارد . . ( 3 ) خوئى : بايد از او تقليد نمايد . [ پايان مسأله ] ( 4 ) فاضل : اگر احتمال ضعيفى هم بدهد كه كسى اعلم است و احتمال اعلم بودن ديگرى را ندهد بايد از همان كس تقليد نمايد و همين طور اگر علم داشته باشد كه مثلًا دو نفر يا مساوى در علم هستند و يا يكى از آنها بطور معيّن ، احتمالًا اعلم است و احتمال اعلميّت ديگرى را ندهد بايد از آن شخص معيّن تقليد نمايد . .

16