عن ذكرنا واتبع هواه وكان أمره فرطا ) . ( 1 ) پهلوى خود نشاند ، كه در نتيجه امارت مدائن به او محول شد .
و فواصل نژادى را چنان از ميان برد كه غلام سياهى را مؤذن خود قرار داد ، و وقتى به آن حضرت پيشنهاد كردند كه هر دستورى دادى پذيرفتيم ، ولى تحمل بانگ اين كلاغ سياه را نداريم ، جوابش اين بود ( 2 ) ( يأيها الناس إنا خلقنكم من ذكر وأنثى وجعلنكم شعوبا وقبآئل لتعارفوا إن أكرمكم عند الله أتقيكم إن الله عليم خبير ) . ( 3 ) درخت برومندى كاشت كه ريشهء آن علم و معرفت ، و بدنهء آن اعتقاد به مبدأ و معاد ، و شاخهء آن ملكات حميده و اخلاق فاضله ، و شكوفهء آن تقوى و پرهيزكارى ، وثمره ء آن گفتار محكم و سنجيده و كردار پسنديده بود ( ألم تركيف ضرب الله مثلا كلمة طيبة كشجرة طيبة أصلها ثابت و فرعها في السمآء تؤتى أكلها كل حين بإذن ربها ) . ( 4 ) با اين تعليم و تربيت درخت انسانيت را به ثمر رساند ، و از آن درخت شاه ميوه اى مانند على بن ابى طالب ( عليه السلام ) به بشريت تحويل داد كه از دائرة المعارف فضايل علمى و عملى او همين چند سطر بس است كه تا زمانى كه رسول خدا ( صلى الله عليه وآله و سلم ) حيات داشت ، ادبش اقتضاى اظهار علم و عرفان نمى كرد ، و همچون ماهى تحت الشعاع آفتاب بود ، و بعد از آن حضرت هم در محاق اختناق از نور افشانى باز مانده بود ، و در مدت پنج سال - تقريبا - با ابتلاء به فتنهء جنگهاى خانمانسوزى چون جنگ جمل و صفين و نهروان ، فرصت اندكى كه پيش آمد ، اگر بر كرسى سخن نشست گفتارش به نقل ابن ابى الحديد معتزلى دون كلام

1 . سوره ء كهف ، آيهء 28 ( و شكيبا ساز خويش را با آنان كه مى خوانند پروردگار خود را هنگام صبح و عشا ، مى خواهند روى او را و بر مگردان چشمان خود را از ايشان كه بخواهى زيور زندگانى دنيا را و فرمان مبر آن را كه غافل كرديم دلش را از ياد ما و پيروى كرد هواى خويش را و كار او از دست رفته شد ) 2 . مجمع البيان ، جلد 5 ، صفحهء 136 . 3 . سوره ء حجرات ، آيهء 13 ( اى مردم همانا ما آفريديم شما را از نرى و ماده اى و گردانيديم شما را شاخه هايى و تيره هايى تا يكديگر را بشناسيد ، همانا گرامى ترين شما نزد خدا پرهيزكارترين شماست ) 4 . سوره ء ابراهيم ، آيهء 24 ، 25 ( آيا نديدى چگونه خداوند مثلى بر زد ، كلمه اى پاك مانند درختى است پاك ، بنش بر جا و شاخ و برگش در آسمان ، مى دهد خوراك خود را هرگاه " هميشه " به اذن پروردگار خويش )

82