را هم كه عوامل به ثمر رسيدن دانه در آنهاست آفريده ، و اگر به نطفهء انسان استعداد اعضا و جوارح مختلف داده ، رحم مادر را براى فعليت آن استعداد خلق كرده ، آيا چگونه ممكن است بذر عقل را كه ثمرش علم و عمل است و لطيفهء روح را بيآفريند كه استعداد رسيدن به كمال علمى و خلقى و عملى و معرفة الله بالله را دارد ، و وسايل به ثمر رسيدن بذر عقل و فعليت استعداد روح انسان را مهيا نكند ، و او را به مقصود از خلقتش هدايت ننمايد ؟ !
مگر ممكن است قانون ( اعطى كل شئ خلقه ثم هدى ) ( 1 ) در مورد انسان تخصيص بخورد ؟ !
به اين جهت ضرورت وجود هدايت الهى براى رسيدن انسان به هدف از خلقت روشن مى شود .
دوم : انسان به مقتضاى فطرت خود در جستجوى سازنده و آفريننده ء خويش است و مى خواهد بداند كيست كه بعد از عدم او را به وجود آورده ، و اين قوا و اعضا و جوارح را به او داده ، و او را بر سر خوان نعمت خود نشانده تا وظيفهء عقلى خود را كه شكر آن منعم حقيقى است انجام دهد .
از طرفى ساحت قدس او را اجل و اعلا مى بيند كه خود با آن كه سرا پا جهل است و خطا ، و هوس است و هوى ، با خداوندى كه خالق حس و محسوس و وهم وموهوم و عقل و معقول است و عظمت جمال و كمال او لايتناهى است و سبوح و قدوس از تمام نقايص وقبايح است ، رابطهء سؤال و جواب براى حل مشكل خود بر قرار كند ، به اين جهت وجود واسطه اى لازم است كه با داشتن صورت انسانى - كه لازمهء ارتباط با خلق است - داراى عقلى منزه از خطا و نفسى مقدس از هوى و سيرتى الهى - كه به قانون تناسب فاعل و قابل لازمهء ارتباط با خالق است - باشد ، تا شايستهء آن گردد كه به نور وحى منور ، و ابواب معارف الهيه را به روى بشر بگشايد ، و او را از تفريط تعطيل عقل از معرفت حق سبحانه و

1 . سوره ء طه ، آيهء 50 ( به هر چيزى آفرينش آن را داد پس هدايت كرد )

54