فهو شر من البهائم " . ( 1 ) و اين آفرينش آن چنان بديع است كه بعد از تسويهء پيكر او و دميدن روح مضاف به حق سبحانه و تعالى در او ( 2 ) ، خلقتى استثنايى از تمام موجودات پيدا كرد ، كه عظمت آن از جملهء ( ثم انشأناه خلقا ءاخر فتبارك الله أحسن الخلقين ) ( 3 ) پيداست .
آدمى درك مى كند كه براى زندگى محدود مادى ساخته نشده ، زيرا حكمت اقتضا مى كند كه ابزار متناسب با كار و كيفيت خلقت متناسب با هدف باشد .
اگر زندگى انسان محدود به حيات دنيوى بود براى او ادراك حيوانى و شهوت و غضبى كه جلب ملايمات و دفع منافرات اين حيات را بنمايد كافى بود ، و اعطاء عقلى كه عاشق علم نامحدود و آراستگى به زيور كمالات اخلاقى و عملى است ، و فطرتى كه هر مقام و منزلتى پيدا كند تشنهء مرتبهء بالاتر است ، دليل آن است كه براى زندگى نامحدود ساخته شده چنان كه در حديث نبوى است :
" ما خلقتم للفناء بل خلقتم للبقاء وانما تنقلون من دار الى دار " . ( 4 ) از طرفى حكمت حكيم على الاطلاق ايجاب مى كند كه هر استعدادى كه در نهاد انواع كائنات قرار داده ، عوامل فعليت آن قابليت را هم مهيا نمايد ، زيرا افاضهء قوه اى كه هرگز به فعليت نرسد و طلبى كه به مطلب نايل نشود لغو است .
علم و قدرت نامحدودى كه اگر استعداد ثمر به دانه داده ، آب و خاك و هوايى

1 . علل الشرايع ، جلد 1 ، صفحهء 5 ( عبد الله بن سنان گفت : از حضرت ابى عبد الله جعفر بن محمد الصادق ( عليه السلام ) پرسيدم ، آيا ملائكه افضل هستند يا بنى آدم ؟ امام ( عليه السلام ) فرمود كه أمير المؤمنين على بن ابى طالب ( عليه السلام ) فرمود : هر آينه خداوند عز وجل در ملائكه عقل بدون شهوت ، و در بهائم شهوت بدون عقل ، و در بنى آدم هر دو را تركيب كرد ، پس كسى كه عقل او بر شهوتش غلبه كند از ملائكه بهتر است ، و كسى كه شهوت او بر عقلش غالب شود از بهائم بدتر است ) 2 . اشاره به آيهء كريمهء 29 از سوره ء حجر : فاذا سويته ونفخت فيه من روحى فقعوا له سجدين ( پس آنگاه كه آراستمش و دميدم در او از روح خويش پس بيفتيد برايش سجده كنان ) 3 . سوره ء مؤمنون ، آيهء 14 ( بعد انشاء كرديم او را آفرينش ديگرى پس بلند مرتبه است خداوند كه بهترين آفرينندگان است . ) 4 . بحار الانوار ، جلد 6 ، صفحهء 249 ( براى فنا آفريده نشديد ، بلكه براى بقا آفريده شديد ، و اين است و جز اين نيست كه از خانه اى به خانهء ديگر منتقل مى شويد )

53