آيا چه علم و حكمتى است كه در آب و خاك مايهء پوسيدن و مرگ پوست دانه را فراهم كرده و مغز آن را به حيات گياهى زنده مى كند ؟ !
ريشه را قدرتى مى دهد كه زمين را بشكافد و در ظلمت خاك قوت و غذاى گياه را جذب كند ، و در هر قسمت از سفره ء خاك قوت درختان مختلف را مهيا كرده ، كه هر گياهى و درختى غذاى مخصوص خود را بيابد ، و ريشهء هر درختى را طورى قرار داده كه جز قوت مخصوص خود را كه ميوه ء مخصوص آن درخت را مى دهد جذب نكند ، و با قوه ء جاذبهء زمين مبارزه كند ، و آب و غذا را به ساقه و شاخه بفرستد ، و مقارن با فعاليت ريشه در دل خاك براى جستجوى غذا و آب ، فعاليت ساقه در فضا براى تهيهء نور و هوا شروع شود " كل ميسر لما خلق له " ( 1 ) و هر چه كوشش شود ريشه اى را كه براى فرورفتن در اعماق خاك ساخته شده ، و ساقه اى را كه براى سر كشيدن به فضا پرداخته شده از آن سنت حكيمانه باز دارند ، و بر عكس ، ريشه را به جانب فضا و ساقه را به زير خاك ببرند ، آن دو با قانون شكنى مبارزه مى كنند ، و مسير طبيعى خود را مى پيمايند ( ولن تجد لسنة الله تبديلا ) . ( 2 ) تنها تأمل در آفرينش يك درخت و عروقى كه از ريشهء آن به هزاران برگ با نظامى بهت انگيز كشيده شده ، و قدرتى كه به هر سلولى از سلولهاى برگ داده شده كه آب و غذاى خود را به توسط ريشه از اعماق زمين جذب كند ، كافى است كه انسان ايمان به علم و حكمت نامتناهى بياورد ( أمن خلق السموت و الارض وأنزل لكم من السمآء مآء فأنبتنا به حدآئق ذات بهجة ما كان لكم أن تنبتوا شجرهآ أءله مع الله بل هم قوم يعدلون ) ( 3 ) ، ( ءأنتم أنشأتم شجرتهآ أم نحن

1 . بحار الانوار ، جلد 4 ، صفحهء 282 ( هر چيزى ميسر است براى آنچه آفريده شده براى آن ) 2 . سوره ء احزاب ، آيهء 62 ( و هر گز براى سنت خدا تبديلى نمى يا بى ) 3 . سوره ء نمل ، آيهء 60 ( آيا چه كسى آفريد آسمانها و زمين را و نازل كرد براى شما از آسمان آبى ، پس رويانيديم به آن باغهايى كه داراى خرمى است ، نبود براى شما كه برويانيد درخت آنها را ، آيا الهى است با الله ، بلكه آنها قومى هستند كه عدول مى كنند از حق )

30