ابوشاكر ديصانى از امام ششم ( عليه السلام ) پرسيد : دليل آن كه براى تو صانعى است چيست ؟
فرمود : " وجدت نفسى لا تخلو من احدى الجهتين ، اما ان أكون صنعتها وكانت موجودة ، او صنعتها وكانت معدومة ، فان كنت صنعتها وكانت موجودة فقد إستغنيت بوجودها عن صنعتها ، وان كانت معدومة فانك تعلم ان المعدوم لا يحدث شيئا ، فقد ثبت المعنى الثالث ان لى صانعا وهو الله رب العالمين . " ( 1 ) چيزى كه نبود و موجود شد ، يا خود او ، خود را موجود كرده ، يا غير او ، اگر خودش ، خود را موجود كرده ، يا هنگامى كه موجود بوده سبب وجود خود شده ، يا هنگامى كه نبوده ، در صورت اول ، به موجود ، وجود بخشيدن است و محال ، و در صورت دوم بايد معدوم ، علت وجود شود ، و آن هم محال است ، و اگر غير او ، او را به وجود آورده ، اگر آن غير مانند آن چيز نبوده و موجود شده ، حكم او ، حكم همان چيز است .
پس به ضرورت عقل ، هر چه نبوده و موجود شده ، بايد وجود آوردنده و سازنده اى داشته باشد كه عدم و نيستى در ذات او راه ندارد .
از اين رو تمام تطورات و پديده هاى جهان ، دليل وجود پديد آورنده ايست كه پديد آورنده ندارد ، و مصنوعات و مخلوقات خالقى است كه مصنوع و مخلوق نيست .
ب : اگر در بيابانى ورقى پيدا شود كه حروف الفبا بر آن به ترتيب از الف تا ياء نوشته شده باشد ، ضمير هر انسانى شهادت مى دهد كه نقش حروف و ترتيب آنها اثر ادراك و فهم است ، و اگر تأليف كلمه را از آن حروف ، و تأليف كلام را از كلمات ببيند به نسبت دقت تأليف و تركيب به دانش و بينش نويسنده ايمان مى آورد ، و از نظم و دقت گفته و نوشته بر علم و حكمت گوينده و نويسنده استدلال مى كند ، آيا تركيب يك گياه از عناصر اوليهء آن از جمله بندى يك سطر كتاب كه دليل غير قابل انكار بر علم نويسنده است كمتر است ؟ !

1 . التوحيد ، صفحهء 290 .

29