انسان ، ولى سخن انسان با خدا در نماز با كلام خدا شروع مى شود ، زيرا به غير آنچه او به انسان آموخته ستايش او ممكن نيست ، و به حرمت كلام خدا گفتار او لايق شنيدن مى شود " سمع الله لمن حمده " .
نماز به مقتضاى " لا صلاة له الا ان يقرأ بها " ( 1 ) بايد مشتمل بر حمد باشد ، و همچنان كه قرآن كه تكلم خالق با خلق است با سوره ء حمد شروع مى شود نماز هم كه تكلم خلق با خالق است با سوره ء حمد شروع مى شود .
و نماز گزار بايد حمد و سوره را به قصد قرائت كلام خدا بخواند ، ولى رسيدن به روح نماز با توجه به معانى و اشارات و لطايفى كه در اقوال و افعال نماز است حاصل مى شود ، از اين رو به بعضى از خصوصياتى كه در سوره ء حمد است اشاره مى نماييم :
در اين سوره معرفت مبدأ ومعاد ، و اسماء و صفات خداوند متعال ، و عهد خدا با انسان و عهد انسان با خداست ، و به حسب بعضى از روايات ( 2 ) اسم الله الاعظم در اين سوره تقطيع شده است ، و امتياز اين سوره آن است كه نصف سوره تا ( ملك يوم الدين ) براى خداست ، و نصف آن از ( إهدنا الصرط المستقيم ) تا آخر براى انسان ، و آيهء وسط بين خدا و بنده قسمت مى شود : عبادت براى خدا و استعانت براى انسان .
ابتداى سوره با ( بسم الله ) است كه ابتداى طلوع صبح رسالت هم همين بود ( إقرء باسم ربك ) . ( 3 ) خصوصيت اسم الله آن است كه اسم ذات جامع جميع اسماى حسنى است ( و لله الاسمآء الحسنى فادعوه بها ) . ( 4 ) و معناى آن معبودى است كه خلق در او متحيرند و به او پناه مى برند ، ( عن

1 . وسائل الشيعه ، جلد 6 ، صفحهء 37 ، باب اول از ابواب قرائت حديث 1 ( نماز نيست براى او مگر اين كه فاتحة الكتاب را قرائت كند ) 2 . وسائل الشيعه باب اول از ابواب قرائت حديث 5 ، جلد 6 ، صفحهء 38 3 . سوره ء علق ، آيهء 1 ، ( بخوان به نام پروردگارت ) 4 . سوره ء اعراف ، آيهء 180 ( براى خداست اسماى حسنى پس خدا را به آنها بخوانيد )

169