فروع دين در اين مقدمه مجالى براى بحث از حكمتها و اسرار فروع دين نيست ، زيرا فروع دين مقرراتى است نسبت به احوال شخصى و اجتماعى انسان و رابطهء وى با خالق و خلق كه فقه قسمتى از آن چهل و هشت كتاب مى شود ، ولى از اين مجموعه به مختصرى از حكمت نماز و زكات اشاره مى كنيم :
الف : نماز :
نماز مشتمل بر اجزا و شرايط و موانعى است ، كه حكمت بعضى از آنها ذكر مى شود :
شرط اباحه در مكان نماز گزار او را متوجه مى كند كه تجاوز به حق كسى نكند ، و اشتراط نماز به طهارت از خبث و حدث او را متوجه مى كند نجاستى كه به آب شسته مى شود ، يا كدورتى كه مثلا از جنابتى بى اختيار در آينهء روح پيدا مى شود ، موجب بطلان نماز و مانع از اقبال به ذو الجلال والاكرام است ، پس نجاست اعمال قبيحه همچون دروغ و خيانت و ظلم و جنايت و اخلاق رذيله چه تأثيرى در محروميت انسان از حقيقت نماز كه معراج مؤمن است مى گذارد .
فصول اذان كه اعلان حضور در محضر خداست و اقامه كه مقدمهء مهيا شدن روح براى پرواز به مقام قرب است مشتمل بر خلاصهء معارف دين است .
فقط تأمل در شروع اذان و اقامه به تكبير و ختم آن دو به تهليل كفايت مى كند كه تعليم و تربيت اسلام را نشان دهد ، و چون اول تكبير ( الله ) و آخر تهليل هم ( الله ) است ، نماز گزار در مكتب نماز مىآموزد ( هو الاول والاخر ) . ( 1 ) ابتدا و انتهاى اذان و اقامه به كلمهء ( الله ) و استحباب اذان به گوش راست و

1 . سوره ء حديد ، آيهء 3 ( اوست اول و آخر )

167