يك روز طى دو فقره سند ، هر يك سه دانگ مشاع خود را به قيمت مساوى به ديگرى مىفروشند به نحوى كه حصه هر يك به حال قبل از انجام معامله بر مىگردد ، ليكن ضمن معامله به منظور تضييع حقوق ورثه و محروم كردن آنها از ارث ، شرط خيار مادام العمر را براى هر فروشنده نسبت به سهم سه دانگ خود را كه فروخته ، قرار مىدهد ، و ابتدا زوج فوت كرده و زوجه به اخذ به خيار كه مدت آن مادام الحيوة زوجه بوده نسبت به سه دانگ خود كه فروخته معامله را فسخ كرده و مالك شش دانگ خانه شده و ورثه را از ارث سه دانگ محروم نموده ، با توجه به اين كه معاملات مذكور هيچ منفعت عقلائى نداشته و تأثيرى در وضعيت مالكيت طرفين نداشته ، آيا اين معاملات صحيح است ، خصوصا با توجه به اين كه قصد انشاء و جد متمشى نمىشود ، چون عقلائى نيست و لغو است ؟
ج : معامله مفروض سؤال صحيح است و قصد انشاء متمشى مىشود ، چون غرض عقلائى دارد كه آن ، محروم شدن ورثه است از عين خانه ، گرچه ثمن را پس از فسخ بايد به ورثه بدهد ، و اگر شرط خيار فسخ بلسانه و شخصه باشد به ورثه زوج حق خيار به ارث نمىرسد و اگر نه خيار به ارث مىرسد ، ولى چون مدت مادام الحيوة مشكوك و مجهول است ، شرط فاسد است و فساد شرط در اينجا سرايت مىكند و عقد را باطل مىكند ، هر چند شرط فاسد و مفسد نباشد .
س : در قولنامه‌اى كه به امضا طرفين رسيده ، يكى از شرائط آن است كه هر يك از طرفين بخواهد معامله را فسخ كند ، بايد پنجاه هزار تومان به ديگرى مجانا بپردازد ، آيا از عبارت فوق جعل خيار شرط فهميده مىشود ؟
ج : بعيد نيست استفاده خيار شرط از عبارت فوق ، ولى چون مدت مجهول است شرط باطل است و شرط فاسد گر چه مفسد نيست ولى اگر فساد از ناحيه جهل شرط باشد ، جهالت به عقد سرايت مىكند و موجب بطلان آن مىشود .
س : در تحقق معاطات ، اقباض كل مثمن يا بعض آن با كل ثمن لازم است ، يا اقباض بعض ثمن هم معاطات محقق مىشود ؟

551