صورت مىگرفت چه مقدار از محصول سهم مالك مىشد ، پس اين دو را با هم مقايسه كنند و مقدار مشترك را به مالك بدهد و نسبت به زيادى با يكديگر مصالحه نمايند . و اگر به واسطه ترك زراعت ضررى به زمين وارد شده كشاورز بايد خسارت آن را نيز بپردازد .
" مسأله 2167 " عقد مزارعه عقد لازم است و بدون رضايت دو طرف نمىتوان آن را به هم زد ، ولى اگر ضمن قرارداد شرط كرده باشند كه هر دو يا يكى از آنها حق به هم زدن را دارند ، مىتوانند مطابق قرارداد آن را به هم بزنند .
" مسأله 2168 " اگر پس از قرارداد مزارعه يكى از دو طرف يا هر دو بميرند مزارعه به هم نمىخورد و وارثشان به جاى آنان مىباشد ، مگر آن كه قيد شده باشد كشاورز شخصا زراعت كند كه در اين صورت مزارعه به هم مىخورد . و چنانچه زراعت نمايان شده باشد بايد سهم او را به ورثه اش بدهند و حقوق ديگرى هم كه كشاورز داشته ورثه او ارث مىبرند ، ولى نمىتوانند مالك را مجبور كنند كه زراعت در زمين باقى بماند ، هر چند در صورتى كه چيدن زراعت ضرر دارد و وارثان حاضر باشند اجاره زمين را به مالك بپردازند احوط آن است كه مالك قبول نمايد .
" مسأله 2169 " اگر بعد از زراعت بفهمند كه مزارعه باطل بوده ، چنانچه بذر از مالك باشد حاصلى هم كه به دست مىآيد مال او است ، و بايد مالك مزد كشاورز و كليه مخارجى را كه متحمل شده و نيز استهلاك وسايل كشاورزى او را جبران نمايد ، و چنانچه بذر از كشاورز باشد زراعت هم مال او است و بايد اجاره زمين و مخارجى را كه مالك متحمل شده به او بپردازد . و در هر دو صورت اگر سهمى كه به كشاورز يا به مالك - با فرض صحت مزارعه - مىرسيد با دستمزد كشاورز يا اجاره زمين مالك تفاوت دارد بنابر احتياط نسبت به مقدار زائد با يكديگر مصالحه نمايند . و اگر بطلان مزارعه از آن جهت باشد كه قرارداد كرده اند تمام حاصل از آن مالك باشد ، در اين صورت كشاورز چيزى بابت اجرت و مخارج طلبكار نيست ، و اگر بطلان آن از اين جهت باشد كه قرار گذاشته اند تمام حاصل از آن كشاورز باشد ، در اين صورت مالك چيزى بابت اجرت و مخارج طلبكار نيست . و در هر دو صورت محصول از آن صاحب بذر است ، مگر اين كه صاحب بذر آن را به ديگرى بخشيده يا صلح كرده باشد .
" مسأله 2170 " اگر بذر از آن كشاورز باشد و پس از زراعت بفهمند كه مزارعه باطل بوده ، چنانچه مالك و كشاورز راضى شوند كه - با اجرت يا بدون آن - زراعت در زمين بماند اشكال ندارد ، و اگر مالك راضى نشود مىتواند كشاورز را وادار كند تا زراعت را بچيند ، هر چند هنوز محصول آن نرسيده باشد . و كشاورز اگر چه راضى شود چيزى به

386