قسمى از آنست كه از دوده درخت صنوبر يا دوده روغن تخم كتان وصمغ عربى ويا غرى الجلود وزاج زرد ساخته شود در دويم كرم وخشك نجلاف مداد هندى كه او سرد وخشك است واز اجزاى درخت فوفل ميساوند وطلاى مداد هندى جهة اورام وسستى اعضا وبركف با جهة جذب حرارة تبها وسعوط وضماد او بر پيشانى جهة رعاف نافع است وغير هندى او جهة منع ريختن موى و التيام زخمها وبا سركه جهة سوختگى آتش مفيد وبعد از تطليه رفع نبايد كرد تا خود بنفسه رفع كردد وديسفور يدوس گويد كه دو مثقال مداد با آب سرد ورافع سم عقربست مدام اسم خمر است مدمل الجراح اصابع فرعونست مرزنجوش معرب از مرز نگوش فارسى وغير اذان الفار است چه اصلا برگ او شبيه بگوش موش نيست واز جملهء رياضين خوشبو است و در خانها زرع ميكنند برگش طولانى وكم عرض وگلش سفيد مايل بسرخى وتخمش مانند تخم ريحان وشفاف است ومؤلف مغنى اشتباه ونموده كه اذان بفار باشد ومؤلف اختيارات را اشتباهات زياده بر آنست كه در اينجا با وتصريح بايد نمود واو در آخر دويم كرم ودر اول خشك ودر افعال بهتر از سوسنبر ومحلل وملطف وجالى وجاذب ومدر بول وحيض ومفتت حصاة ومفرح ومسخن اعضا ومجفف رطوبات معده وامعا وجهة مغص وقولنج ريحى واستسقا وسدهء جگر وسپرز ودماغ وجهة خغقان ووجع الفؤاد وماليخولياى مراقى ولقوه ودرد سينه وسرفه وضيق النفس ورياح سپرز ودرد سر وشقيقه وحبس زكام وعسر بول واحتباس حيض وشراى بلغمى تا فع وطلاى او با حنا در حمام جهة آثار خون منجمد تحت چشم وبا سركه جهة گزيدن عقرب وجهة گلف وبدبوئى عرق وبا موم روغن جهة التواى عصب واو رام بلغمى وبا مغره جهة ورم چشم نافع وبا برز البنج جهة درم انثيان مجرب وبوئيدن او جهة سدهء منخرين ودماغ وتقوة مستى شراب ومنع خمار وسعوط آب او جهة سقيهء دماغ ولقوه وصرع وخوائيدن او با نمك وفرو بردن او جهة رفع سيلان آب دهان واكتحال آب او جهة ابتداى نزول آب وضعف باصره مفيد وماليدن آب او بر موضع حجامت رافع اثر زخم آن وفرزجهء او مدر حيض وقدر شربت از جرم او تا دو مثقال ودر مطبوخات تا هفت مثقال ومضر كرده ومصلحش وكاسنى وتخم خرفه وبدلش سوسنبر است وروغن مرز نجوش كه آب او را با مثل او وروغن زيتون بجوشانند تا روغن بماند جهة فالج ورعشه وكزاز وثقيقه ودرد سر بارد وبتجليل رياح وثقيح سده وكرانى سامعه نافع وبخور مرز نجوش رافع مضرت هواى ديائى وگريزانندهء هوام است مران بفتح اول وتشديد ثانى درختيست در بلاد مغرب وروم دهند وجميع اجزاى او تلخ و بسيار بلند ورعنا ونرم وكوههاى مانند بندهاى نى وميان پرواز آن نيزه ميسازند و مشهور بنيزه نى است ونزد بعضى مرآن وماليايكيست واين قول صحتى دارد چه در افعال قريبند ونزد بعضى مران قرايناست واين اصلى ندارد چه مران رابرگ تشبيه به برگ توتست وبرگ قرانيا شبيه به برگ ترنج واز آن كوچكتر است وسدرخت او بسيار بلند نمىباشد وثمر قرانيا لذيذ وثمر مران شبيه بثمر او وبا عفوصت بسيار است در دويم گرم وخشك ويك درهم برگ او سم افعى وهوام ومحلل رياح ومدر فضلات ومقوى معده وثمرش مانع تخمه وكماد سوخته او رافع سوختگى آتش وطلاى پوست سوخته او با آب رافع جرب متقرح وسعوط ساير اجزاء او قاطع رعاف وفرزجهء او حابس حيض وضماد سوخته او را با سوخته پرسياوشان جهة دراز كردن موى مجرب دانسته‌اند وگويند نشارهء چوب او بقدر دو درهم كشنده است وماليا را نيز همين اثر است فتامل مر آب منجمد درختيست مغربى شبيه بدرخت مغيلان وخار دار واز زخم كردن درخت وگرفتن آب سايل آن حاصل مىشود ودر اول ترشح سفيد است وبعد از خشكى رنگين مىشود و بسيار تلخ است وبهترين او مايل بسرخى وتند بوى وسبك وزن وزود شكن صافست كه بعد از شكستن دراو سفيدى شبيه بناخن چيده باشد و ؟ ؟
مر صاف نامند وانچهن در ساق درخت مانند صمغ منجمد كرد ومسمى بمر البطارخست وآن زرد مىباشد ودر خوبى قايم مقام اولست وآنچه آب افشرده اجزاى درخت را خشك منند مايل بسياهيست وقريب بميعه سايله ومسمى بمر جشيست وآن زبونتر از قسم ثانى وهر چه آب افشردهء آن را بجوشانند و خشك كنند بسيار سياه وبدبو وتند وفتالست وشرب او جايز نيست در آخر سيم كرم ودر آخر دويم خشك وقوتش تا بيست سال باقيست مفتح ومحلل رياح داد رام وبا قوة قابضه ومجفف بيلذع وشرب او مسهل ماء اصفر وبا ترمس مدر حيض ومسقط جنين وكشندهء كرم شكم وبا تخم نيمبرشت نيمدرهم او رافع سيلان مفرط حيض واز مجربات است وجهة سرفه كهنه وعسر النفس ودرد پهلو وسينه واسهال مزمن وقرحهء امعأ ودرد كرده ومثانه ونفخ معده ومغص ربحى وبلغمى ودرد رحم وخنازير ومفاصل وورم سپرز ورفع مضرت سموم بارده وطلاى او جهة گزيدذن هوامن ودرد سر مزمن وبا شب يمانى جهة بدبوئى زير بغل وكنج ران وفرج وبا روغن زيتون ولادن جهة ريختن موى وبا سليخه وعنصل جهة ثاليل وكلف وبا آب ترنج جهة جرب وسعفه وبا سركه جهة قوبا وضماد او با روغن رست ركابى بر ابهام پاى راست گويند به حدى محرك جماع است كه تا زابل نكنند تسكين نيابد وطلاى او جهة حفظ حبدميست از تعفن وتعفن زخمها بغايت مؤثر وبا حيوان صدف جهة التيام زخم عصب ورويانيدن گوشت بر استخوان وغضروف وبا سركه وآب چغندر جهة فتق وادره وبا آب ترب جهة خون منجمد تحت جلد وبا كوگرد جهة جرب واكتحال او با ادويهء عين جهة بياض چشم خصوصا با آب شقايق النعمان وبا فلفل جهة ضعف بصر مجرب وبا عسل جهة سلاق وبا شير زنان جهة رمد وبا آب مورد جهة دمعه وجرب وحمول او با كندر وزعفران وافيون جهة زحير رطوبى از مجربات ومضمضه او با شراب

242