واز آن باريكتر وبا رطوبت چسبنده وگلش سفيد وما بين گل ثمرش ميرويد شبيه بتخم مورد مايل باستداره وبعد از رسيدن سرخ مىشود وپوست او صلب وسياه ومغز او سفيد وجر مداثق ودرمانه نيز مانند در سيم گرم وخشك وبرگ وتخم او مستعملست يك درهم او با حريرها مسهل قوى بلغم واقسام كرم ومانع صعود بخارات بدماغ وطلاى كوبيدهء او بر بدن باعث ادرار عرق بسيار ومطبوخ او با زفت جهة جرب وقوبا وبرص بغايت مؤثر وزياد او كشنده ومورث سحج وحكه عظيم وورم حار وبرگ او در افعال مثل تخم او ودر سكره خيسانيدهء او جهة استسقا بغايت مفيد وبا طبيخ باقلى وعدس مسهل برفق وحمول او قاتل چنين ومخرج آن ومسخن فرج ومشوق جماع وملذذ آن ورافع رطوبت فرج ومعين حمل وقدر شربتش در مطبوخات تا سه درهم وبايد با روغن بادام وصمغ عربى استعمال نمود ودر هواى بسيار سرد وبسيار كرم وضعيف الابدان جايز نيست وقسم ديگر او در مصر كثير الوجود ومنبتش كنار آبها وريگزارها ونباتش بقدر دو شبر وچترى وبرگش مانند برگ ابهل ودر پهلوى هم وگلش زرد وباريك وتخمش مايل به سفيدى وبقدر تخم انجره در سيم گرم وخشك وبرگ خيسانيدهء او در سركه با عسل وروغن بادام مسهل اقسام كرم وماء اصفر وبلغم خام وضماد او منقى زخمهاى كهنه ورافع گوشت زياد ودر ساير افعال مثل اول تاست مشك سوسن است مثلث العجم زعرور است مثلث آب انگور است كه دو ثلث او بسوزد ويك ثلث او بماند منافع او قريب بخمر ومولد خون صالح ومقوى هاضمه وموافق صاحب آبله وحصبه وذات بجنب وذات الصدر ومقوى باه مبرودين واكثار او مضر محرورين است مج بفتح ماش است مجنن قسمى از عنب الثعلب است مجرى بر او بلام اسم هندى سمك است مجئيت بهندى فوه است محبرى بهندى افسنتين است مجنج به فارسى گل خوش نظر نامند نوعى از رياحين ودر دويم سرد وخشك وقابض ورافع اسهال وسيلان خون وجهة زخمهاى تازه وعصارهء او جهة كرم گوش وقرحه ودرد آن نافعست محموده سقمونياست محلب درخت حب المحلب است وگذشت محروث بنج انجدانست واعم از بيخ كوله پركه انجدان سفيد است واز بيخ كماه كه انجدان سياه باشد محاجم بلغة ندلس مخلصه است مح زردهء تخم مرغ است مخلصه اسم نباتيست كه استعمال او خلاصى از سم هوام ميدهد ولهذا باين اسم ناميده اند واو بحسب اماكن مختلف الشكل مىباشد ونا هفت قسم او را مشاهده نموده اند ومجموع او با تلخى وكل همه انواع با كجى ومنكوس وشبيه بجمجمه ميباشند وبعضيرا شاخهاى بيساق وبرگ مانند برگ كرفس واز آن نرم تر تا آخر آن مشقق وچندانكه شاخ او دراز گردد وبرگ او ريزه تر مىشود تا بحد برگ كتان وگلش كبود ومنكوس وبعضى گلش ما بين كبودى وسرخى وقسميرا برگ ريزه وگلش سفيد وبا زردى وبا اندكى سياهى واين قسم را راس الهدهد نامند وقسمى ساقدار بقدر دو شبر تا سه شبر باريك ومستدير وبيشاخ وبرگ وگلش شبيه صورت عقرب كبود نيم رنگ وقسميرا ساق مربع وبرگ مدور ومشقق به برگ باد رنجبويه وقسمى كم برگ شاخهاى او صلب وا غير وبر آن قبة زعنبى بنفش شبيه ببابونه اما در دو رقبه مثل بابونه او راق ريزه ندارد ودر بلاد شام كثير الوجود است وبهترين او قسم اول وآنچه در اراضى صلب بى آب رويد قوتش تا بيست سال باقيست در اول سيم كرم وخشك وشرب او قبل از سم وبدن از آن رافع ضرر آنست ودر نفع قولنجهاى صعب عجيب الفعل جهة تحليل اخلاط لزجه وكمر ومفاصل وورك وتقوية معده وجگر وسپرز واعصاب مفيد وقدر شربتش يك مثقال است وچون در اول تحويل آفتاب بحمل سه وروز از تخم او بقدر يك مثقال بنوشند در آنسال هيچ سمى ضرر نميرساند وعرق مخلصه محلل وملطف ورافع قولنج ريحى ومقوى اعضاى رئيسه وموافق مبرودين است وبعضى در زيرماق فاروق قايم مقام خمر دانسته‌اند مخ مغز استخوانرا نامند كرم ونر وملين وكثير الغذاء ومسمن واكثار او مفسد اشتها ومورث غثيان ومصلحش صعتره دار چينى ودر محرورين ترشيها است وطلاى او جهة صلاهت عصب وتر وعضل وشقاق نافع وبهترين او مغز ساق وقويترين او در اطليه از كاو است مخيض به فارسى دوغ نامند وبتركى ايران وبهترين او تازه ايست كه دهنية او را بالتمام كرفته باشند در دويم سرد ورطوبت در او غالب بر يبوست ومسكن غليان وخون ومحرك باه محرورين ومشهى ومسمى ومطفى حدة سموماة حاره وجهة تب دق وتشنگى ومعدهء حار والتهاب جگر وبا خبث الحديد واطريفل جهة تقوية معده وداغ كردهء او با سنگ وآهن تفته جهة اسهال دموى وصفرا وى خصوصا با طراثيت وقوابض و مطبوخ او با بريح وآرد جو بو داده بهترين اغذيه صاحبان اسهال حار وجهة تسمين ودر تب دق با نان خشك از ربع رطل تا نيم رطل بايد واو ودردق نانرا زياده از ده مثقال جايز ندانسته‌اند وچون تخم خرفه را كوبيده با دوغ تسقيه تا سه مرتبه كرده وخشك نموده باشند شرب اندكى از آن رفع تشنگى و خواهش آب تا چند روز مىكند واز اسرار مرتاضين اوست ودوغ در تبهاى خلطى متعفن ميكردد واصلاح آن قى وشرب سكنجبين سفر جلى است وچون در معدهء ارو ترش شود مورث دوار وغشى كردد واصلاح او باقلا قلى وجوار شاتست مخاط الشيطان چيزيست كه با بعضى احجار مىباشد و درآتش نميسوزد وضماد او در تحليل وردع او رام حاره وبارده قوى الاثر است مخلص الاكبر اسم معجونيست كه بيونانى سوطيرا نامند مخيطا ومخاطه اسم عربى سپستانست مداد به فارسى مركب نامند وعمل واقسام او در ودستورات مذكور است ومراد اطبا

241