كه در چاپهاى فرح مورد استفاده قرار گرفته است ( مق‌ : - اصل [ عبد الله بن حماد انصاري ] . ) آنچه از محتواى برخى از نقلهاى بحار بدست مى آيد اين است كه جزء دوم در دسترس مجلسى بوده است . نمونه چنين نقلى در بحار 86 / 129 ، 162 - 164 ، آمده كه مشتمل بر ادعيه مربوط به فجر مى باشد . نيز نك‌ : - كتاب قصص الانبياء ( الراوندي ) .
10 . كتاب فرج المهموم في معرفة ( نهج يا منهج ) الحلال والحرم من علم النجوم ذريعه 16 / 156 ش 424 .
الامان 89 / 101 .
نك‌ : بروكلمان ، ذيل 1 / 912 ش 10 . اين تأليف با عناوين ديگرى نيز معروف است از جمله : فرج المهموم في تاريخ علماء النجوم . ابن طاووس در انتهاى آن ، مى گويد كه كتاب را در 20 محرم 650 در كربلا به اتمام رسانده است ( نك‌ : فرج المهموم 260 ) .
اين تاريخ مشكلاتى دارد زيرا ابن تاووس در فرج الهموم ص 146 ( = فرج الهموم * برگ 98 - پ ) به انتقال خود به بغداد در سال 652 اشاره مى كند . اين سبب شده تا محمد رضا الشبيبي ( مورخ العراق ، ابن الفوطى ج 2 / 1 ص 236 ) درباره تاريخى كه در پايان فرج المهموم آمده ترديد كند و احتمال بدهد كه كتاب در حول و حوش سقوط بغداد نوشته شده است . گر چه اين احتمال ناممكن نيست اما به دو جهت بايد آن را نامحتمل دانست : يكى اين كه مى دانيم كه ابن طاووس در 650 در كربلا زندگى مى كرده و مشكل است چنين تصور كنيم كه تاريخ و محل هر دو آن گونه كه در فرح المهموم ( ص 260 ) آمده ، اشتباه باشد . ثانيا ابن طاووس در كشف ( كه در 649 نوشته شده ) اظهار مى دارد كه در نظر دارد كتابي درباره اينكه اختر شناسى در اصل علم درستى است ( علم صحيح في اصله ) تأليف كند ، اين اشاره روشنى است به آنچه در قالب " فرج المهموم " در آمده است ( كشف ص 137 ) . آنچه از تأليفات ديگر وى به دست مى آيد ( به عنوان مثال الاجازات ) اين كه ابن طاووس عموما در اجراى برنامه‌هايى كه اعلام مى كند

. نسخه‌اى از آن در كتابخانه مجلس به شماره 1253 ( فهرست 4 / 33 ) موجود است . م

61