اختيار و آزادى اراده بندگان است، نه شيطان مجبور است شيطنت كند، نه كافران مجبورند راه كفر و عناد و راه شيطان را پيش گيرند، و نه سرنوشت قطعى و خارج از اراده، براى كسى مقرر شده است. [1]

'''ظُلَل:'''

{{(آیه):في‌ ظُلَلٍ مِّنَ الْغَمَامِ}}

{{صورتی:«ظُلَل»}} جمع‌{{صورتی: «ظُلَّة»}} (بر وزن قلّه) به هر چيزى گفته مى‌شود كه سايه افكن باشد.

مفسران نيز براى آن چند معنا ذكر كرده‌اند:

{{صورتی:«راغب»}} در «مفردات» مى‌گويد:{{صورتی: «ظُلّه»}} به معناى «ابرى است كه سايه مى‌افكند»، و غالباً در مواردى به كار مى‌رود كه موضوع ناخوشايندى در كار است.

بعضى نيز، آن را به معناى «سايبان» از مادّه «ظلّ» دانسته‌اند. و بعضى نيز، آن را به معناى كوه گرفته‌اند.

گر چه اين معانى- در رابطه با آيه 32 سوره‌{{صورتی: «لقمان»}}- تفاوت زيادى با هم ندارد، ولى، با توجّه به اين كه در قرآن كراراً اين كلمه به معناى ابرهاى سايه‌افكن آمده، و با توجّه به اين كه تعبير «غَشِيَهُم» (آنها را مى‌پوشاند) تناسب بيشترى با معناى ابر دارد، اين تفسير نزديك‌تر به نظر مى‌رسد. يعنى امواج عظيم دريا آن چنان برمى‌خيزد، و اطراف آنها را احاطه مى‌كند كه گويى ابرى بر سر آنان سايه افكنده است، سايه‌اى وحشتناك وهول‌انگيز.

{{صورتی:«ظُلَل»}} به معناى پرده‌اى است كه در طرف بالا نصب شود، بنابراين اطلاق آن در سوره‌{{صورتی: «زمر»}} بر فرشى كه در زير پا گسترده است، يك نوع اطلاق مجازى و از باب توسعه در مفهوم كلمه است.

بعضى از مفسران، گفته‌اند: چون دوزخيان در ميان طبقات جهنم گرفتارند پرده‌هاى آتش هم بالاى سر آنها، و هم زير پاى آنها است، و حتى اطلاق كلمه «ظُلَل» بر پرده‌هاى پايينى، مجاز نيست. [2]

'''ظلم:'''

{{(آیه):لا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمينَ}}

{{صورتی:«ظلم»}} تنها ستم كردن به ديگران نيست، بلكه ظلم (در برابر عدل) در سوره‌{{صورتی: «بقره»}} به معناى وسيع كلمه به كار رفته و نقطه مقابل عدالت به معناى گذاردن هر چيز به جاى خويش است. بنابراين ظلم آن است كه شخص يا كار يا چيزى را در موقعيتى كه شايسته آن نيست قرار دهند.

{{صورتی:«ظلم»}} در سوره‌{{صورتی: «زمر»}} معناى وسيعى دارد كه هم شرك را شامل مى‌شود، و هم مظالم ديگر را. [3]

[1]سوره آل عمران: 182؛[https://lib.eshia.ir/27575/3/253/%%% مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج3، ص253.]؛سوره انفال: 51؛[https://lib.eshia.ir/27575/7/248/%%% مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج7، ص248.]؛سوره ق: 29؛[https://lib.eshia.ir/27575/22/282/%%% مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج22، ص282.]

[2]سوره بقره: 210؛[https://lib.eshia.ir/27575/2/105/ظُلَل مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج2، ص105.]؛سوره لقمان: 32؛[https://lib.eshia.ir/27575/17/99/ظُلَل مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج17، ص99.]؛سوره زمر: 16؛[https://lib.eshia.ir/27575/19/426/ظُلَل مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج19، ص426.]

[3]سوره بقره: 124؛[https://lib.eshia.ir/27575/1/505/ظلم مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج1، ص505.]؛سوره زمر: 37؛[https://lib.eshia.ir/27575/19/510/ظلم مكارم شيرازى، ناصر، تفسير نمونه، ج19، ص510.]