ناشى از انحراف واقعيات از مسير منطقى خود در جامعه ميباشد .
از همين لحظه كه اين سطرها را مطالعه مىفرماييد ، دست از هر كارى كه داريد ، بكشيد و مدتى به ورق زدن كتب تاريخ بپردازيد و هر چه بيشتر علل ناله‌ها و بدبينىها و گريه‌هاى عميق دانايان تاريخ را جستجو نماييد .
بنظر مىرسد كه علَّت اساسى آنها را دگرگون شدن و انحراف واقعيات از مسير خود در اجتماع خواهيد ديد ، نه در دسترس نبودن خود واقعيات و نه در اين كه چرا كشف فلان قانون علمى به تأخير افتاده است .
بعبارت روشنتر شما هيچ دانايى را در تاريخ نخواهيد يافت كه بنشيند و بر حال انسانها بگريد باين جهت كه الكترونها و امواج بىسيم را دير كشف كردند و مردم دوران گذشته از دسترس نبودن آنها صدمه ديده‌اند .
ولى بدبينان و گريانهاى بىشمارى را خواهيد ديد كه از ديدن انحراف از واقعيتهاى معلوم و موجود ، زندگيشان در عذاب و ناگوارىهاى جانكاه سپرى گشته است .
در آن هنگام كه حقايق مسخ مىشود ، چنين نيست كه مردم تن به باطلهاى صريح بدهند و با علم به اين كه كارى باطل است ، آن را عمل كنند ، يا در بارهء آن بيانديشند ، بلكه چنانكه در بعضى از كلمات آيندهء امير المؤمنين ( ع ) خواهيم ديد : باطلها را لباس حق مىپوشانند و يا موضوعات باطل را با الگوهاى حق رواج مىدهند و از آنها پشتيبانى مىكنند .
در اين صورت است كه دانايان از اظهار حقايق ناتوان مىگردند و نادانان كه به سوى باطلها در لباس حق جذب شده‌اند ، اشخاصى اجتماعى و محترم تلقى مىشوند 17 - هم موضع سرّه و لجأ امره و عيبة علمه و موئل حكمه [ آل محمد ( ص ) چه كسانى هستند ] .
( آنان موضع راز پيامبرند و پشتيبانان امر او و ظرف علم و مراجع قوانين او ) .

271