آدمى با طواف خانهء خدا كه ظاهرا چيزى بيش از چند سنگ رويهم نهاده نيست ، مىتواند شفّافيت در و ديوار عالم طبيعت را كه پرده‌هاى كمّيّت و كيفيت روى آن را پوشيده است ، دريابد و بداند كه همين سنگها در مقابل روح سبكرو و بلندپرواز آدمى ، تيرگى و سختى خود را كنار مىگذارد و بشكل رصدگاهى براى نظاره و انجذاب ببارگاه ربوبى برمىآيد .
دو ركعت نماز مقام ابراهيم ( ع ) بزرگترين حقيقتى را كه تعليم مىدهد ، اينست كه معبدى كه در روى زمين بنا مىشود و جايگاهى كه كماليافته ترين مردم در آنجا مىايستد و با خداى خود رابطه برقرار مىكند ، براى همگان يكسان است .
چه حكمت والايى در سعى و تكاپو ميان صفا و مروه وجود دارد كه قابل توصيف نيست . اين حكمت مىگويد : اگر انسانى ، بكوش ، حركت كن ، راكد و جامد مباش ، عنصر پايدار روح آدمى كوشش و تكاپو است .
* ( يا أَيُّهَا الإِنْسانُ إِنَّكَ كادِحٌ إِلى رَبِّكَ كَدْحاً فَمُلاقِيه ) * [1] .
( اى انسان ، تو ناچار با كوشيدنها و تقلاها رهسپار پيشگاه پروردگار خود هستى و بديدار او خواهى رسيد ) . . . بدين ترتيب هر يك از اعمال حجّ يكى از عناصر سازندهء آدميان را بارور و تقويت مىنمايد و به فعليت مىرساند .

[1] الانشقاق آيهء 6 .

228